МАН  Засгийн газрыг огцруулах асуудлыг мандатаар барьцаалаагүй гэж мэлзэж байгаа ч угтаа нийслэлийн сонгуулийн мандатын тоог нэмэгдүүлэхийг эсэргүүцсэн байр суурин дээрээ бат зогсч байгаа. Ер нь Э.Бат-Үүл хотын захирагчаар томилогдохоос өмнө МАН-ын дарга М.Энхболдын ахалсан хотын фракц намдаа хамгийн хүчтэй нь байдаг байлаа. Харин одоо цаг үе өөрчлөгдсөн бололтой. Нийслэлийн сонгуулийн мандатын тоог нэмэгдүүлвэл  шилжилт хөдөлгөөн улам нэмэгдэж, зах хязгаар нутаг эзгүйднэ гэж сөрөг хүчин ихэд чухалчилж байна лээ.

Олон улсын  жишгээс харахад мандатыг хүн амын тооноос хамаарч хуваарилдаг юм билээ. Өргөн уудам нутагтай манай улсын хувьд нутаг дэвсгэрээ орхигдуулахгүй байхаар давхар хуульчилсан. Тиймээс аль ч аймаг төрд төлөөлөлтэй. “Хэрвээ өнөөдөр парламентад МАН олонхи байсан бол бас л 1.4 сая хүн амтай нийслэлийн тойргийн мандатын тоог нэмэгдүүлэх асуудлыг хөндөх  л байсан. Цаг хугацаа нь АН-ын үед тохироо бүрдэж, асуудлыг ярьж байгаа” гэж үзэх хүмүүс байгаа юм.

Ийнхүү Засгийн газар цаашлаад эрх баригчид сөрөг хүчиндээ барьцаалагдлаа. Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг МАН-ын бүлэг 100 хувь дэмжинэ гэдгээ албан ёсоор мэдээлсэн. Уг асуудлыг ирэх пүрэв гаригт хэлэлцэнэ. Тиймээс эрх баригчдад  дотроо эв эеэ эрхэмлэх эсвээс сөрөг хүчинтэйгээ зөвшилцлийн ширээнд суух хоёр гарц байна. Сөрөг хүчин намын жагсаалтаар сонгогдсон 28 гишүүнийг нийслэлээс төлөөлүүлдэг болох нь зөв, тэд ихэвчлэн нийслэлд анхаарлаа хандуулдаг гэсэн хувилбарыг дэвшүүлээд байгаа.

Жагсаалтаар сонгогдсон 28 бол ард түмний төлөөлөл биш. Учир нь тэднийг сонгогчид сонгоогүй. Тиймээс хөдөөд ч, хотод ч төлөөлсөн тойроггүй. Хэдхэн жилийн өмнө дээ, намаасаа сонгуульд нэр дэвших эрхээ авч чадаагүй нэг туршлагатай улстөрч “Манай тойргийнхон манай намыг дэмждэг. Би бол намын төлөөлөл. Сонгогчид маань намайг нам явж байна гэж хардаг” гээд л ярихад нь мэл гайхаж билээ. Харин өнөөдөр жинхэнэ намын төлөөлөл жагсаалтаар парламентад сонгогдох эрхийг хуульчилсан. Хатуухан хэлэхэд, жагсаалтаар сонгогдсон эрхмүүдийг улс төрийн хүчнээр нь “намын төлөөлөл явж байна” гэж харахаас “манай тойргоос сонгогдсон гишүүн” гэж хэн ч хэлэхгүй. Тиймээс намын жагсаалтаар сонгогдсон эрхмүүдийг нийслэлийн сонгуулийн тойргийн мандат нялзаах хэрэггүй биз.

Хэдийгээр АН-ын бүлэг Засгийн газраа огцруулахгүй гэж  мэдэгдэж байгаа ч цаг нь ирэхэд байр сууринаасаа хэлбийх, бултах гишүүд эрх баригч хүчинд байдгийг Н.Алтанхуягийг огцруулсан саяхны жишээ нотолно. Өөрийг нь огцруулах асуудлыг хэлэлцэх хуралдаанд оролцоогүй бултаж, намын дарга, Ерөнхий сайдын албан тушаалаас нь нэгэн зэрэг буулгаж, сул гишүүн болгоход хүчин зүтгэсэн намын нөхдөө бодохоор одоо ч Н.Алтанхуягийн зүрх рүү ёгхийтэл хатгадаг биз. Нөгөөтэйгүүр АН-ын ҮЗХ-ны хурлыг зарлахад гишүүдийнх нь ирц бүрдээгүй. Энэ нь нийгэмд эрх баригчид дотроо хагаралтай, уур амьсгал ширүүн байна гэдгийг үйлдлээрээ илэрхийлсэн.

Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцэх үед АН-тай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан “Шударга ёс” эвслийнхэнд хий найдахаас Засгийн газарт хамтраагүй ч байр сууринаасаа буцдаггүй ИЗНН-ын С.Оюун, С.Дэмбэрэл хоёрыг эсрэг кноп дарахгүй гэсэн итгэл тээхэд хангалттай.  Сөрөг хүчин МАН-ынхан хуралдааны ирц бүрдэнгүүт зэрэг ирээд жирийтэл суучихдаг дүрэм журамтай.

Ер нь тэгээд сөрөг хүчний барьцаанаас гарах гарц нь эрх баригчид эвтэй, ирц бүрэн байх. АН-ынхан 1996 оны үеийг давтлаа гэж ажиглагчид шүүмжилдэг. Тэртээ 20 жилийн өмнө түүхийг сөхөхөө больё, хоёрхон оны өмнөх үйлдлээ давтахгүй нь эрх баригчид хүчний улстөрчид намаа авраад гарах түүхэн үүрэг гүйцэтгэж байна гэсэн үг.  

Н.Энхбат