Цаг үеийн асуудлаар ЭМЯ-ны Эмнэлгийн тусламжийн зохицуулах газрын дарга Б.Буянтогтохтой ярилцлаа.

Сүүлийн үед өдөрт бүртгэгдэх халдварын тохиолдлын тоо багасаж байна. Харин коронавирусийн суурь шалтгаантай нас баралт нэмэгдэж байгаа. Ямар шалтгааны улмаас нас баралт нэмэгдэж байна вэ?

-Коронавирусийн халдвар батлагдсан өдрөө нас баралт бүртгэгдэхгүй. Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авдаг. Коронавирусийн халдварын том давалгааны үед хамгийн багадаа 2-4 долоо хоногийн дараа нас баралт бүртгэгддэг. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр бүртгэгдэж байгаа нас баралт 2-4 долоо хоногийн өмнө бүртгэгдсэн халдварын тохиолдлын хүндрэл илэрч байгаа гэсэн үг. Коронавирус халдварын хүндрэл, нас баралт энэ сардаа буух төлөв харагдахгүй байна. Учир нь есдүгээр сар халдварын давлагаатай байсан. 

Манай улсын нийт батлагдсан тохиолдлын 0.31 хувьд нь нас баралт бүртгэгдэж байна. Дэлхийд 2.04 хувьтай байгаа. Нас баралт ганц хүчин зүйлээс хамаардаггүй. Гурван хүчин зүйл нөлөөлдөг. ЭМЯ-наас долоо, долоо хоногоор мэдээлэл гаргаж байгаа. Жишээлбэл, өнгөрсөн долоо хоногт нийт нас барсан хүмүүсийн 75 хувь нь вакцинд хамрагдаагүй байна. Мөн 72 хувь нь 60-аас дээш насныхан, 88 хувь нь архаг хууч өвчтэй иргэд байгаа. Хэрэв 60-аас дээш настай, архаг хууч өвчтэй, дархлаажуулалтад хамрагдаагүй үед коронавирусийн халдвараар өвчилбөл хүндрэх эрсдэлтэй.

Гэрийн нас баралт хэдэн хувийг эзэлж байна вэ?

-Зөвхөн өнгөрсөн долоо хоногийн хугацаанд авч үзвэл гэрийн нас баралт зургаа бүртгэгдлээ. Гэхдээ энэ бүгд коронавирусийн суурь шалтгаантай биш. Ингэхдээ хавсарсан суурь шалтгаантай иргэдийн гэр бүлийнхэн эмчилгээг эмнэлэгт бус гэрээр хийлгэхийг хүсдэг. Энэ тохиолдолд хүсэлтийг харгалзан үзэж гэрээр эмчилдэг. Хэрэв энэ хугацаанд нас барсан тохиолдолд гэрийн нас баралтаар бүртгэж байгаа. Есдүгээр сарын халдварын давлагааны үед гэрийн нас баралт бүртгэгдсэн. Үүний тодорхой хувь дээр дурдсан шалтгаантай байна.

Коронавирусийн халдвараар өвчлөөд хүндэрч байгаа хүмүүсийг 100 хувь эмнэлэгт, эмчилгээний оронд хэвтэн эмчлүүлэх боломжтой юу?

-Өнөөдрийн байдлаар 22 400 орчим хүн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж байна. Өндөр үзүүлэлт. Манай улсын коронавирусийн халдвараар нийт батлагдсан тохиолдлын 40.4 хувийг эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчилжээ. Энэ нь дэлхий дахины хамгийн өндөр үзүүлэлтээс даруй 10-15 хувь дахин их. Дэлхийн дунджаас 20 дахин их байна. Биеийн байдал нь хүнд байгаа хүмүүсийг хэвтэн эмчлүүлэх асуудалд онцгой анхаарч байгаа.

Нийслэлийн хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар 6400 орчим хүн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж байна. Үүнээс 23 хувь нь биеийн байдал нь хөнгөн хэлбэртэй байгаа. Иргэд "хөнгөн хэлбэрээр өвчилсөн хүмүүс яагаад эмнэлэгт хэвтсэн бэ" гэж асууж магадгүй. Учир нь коронавирусийн халдвараар өвчилсөн бүхий л жирэмсэн эмэгтэй, 60-аас дээш насныхан, архаг суурь өвчтэй иргэдийг эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчилж байгаа. Мөн гэр бүлийн гишүүд байна.

Нийслэлд эрэмбэлэн ангилалтыг хангалттай хэмжээнд хийж байгаа.Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар нийслэлд ор зохицуулах баг ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл өрх, дүүргийн хариу арга хэмжээний багаас эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчлүүлэх шаардлагатай иргэдийн нэрсийн жагсаалтыг гаргадаг. Ингээд эрэмбэлэн ангилалт хийж, эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчилж байна.Өнөөдрийн байдлаар нэн шаардлагатай эмнэлэгт хэвтэх ёстой хүмүүсийг хэвтүүлэн эмчилж байгаа. Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх сонирхолтой олон иргэн байна. Гэхдээ эмчилгээний ор болон ажиллах хүчний нөөцөөс хамаарч халдварт өртсөн бүхий л хүнийг эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчлүүлэх боломжгүй. 

ЭМЯ-наас ямар тактик баримтлан ажиллаж байна вэ? Тодруулбал, эмчилгээнд ямар өөрчлөлт гарч байгаа вэ?

-Вирусийн эсрэг ерөнхий эмчилгээнүүдийг хийж байна. Эмийн сонголтуудад тодорхой хэмжээний өөрчлөлт орж байгаа. ДЭМБ-аас коронавирусийн эсрэг өвөрмөцөөр үйлчилдэг эмийг зарлаагүй байна. ДЭМБ-ийн эмчилгээний удирдамж, зөвлөмжид оруулсан эмнүүдийг эмчилгээнд хэрэглэж байгаа. Коронавиусийг нэг эм анагаана гэж андуурч болохгүй. 

Коронавирусийн халдвараар өвчилсөн иргэд дур мэдэн эмчилгээ хийж, хүндрэх тохиолдол гарч байна уу?

-Дур мэдэн эмчилгээ хийж байгаа олон тохиолдол гарч байна. Жишээлбэл коронавирусийн халдаваар өвчилсөн нэг  иргэний  эмчилгээ өөр хэн нэгэнд тохирно гэсэн үг биш. Учир нь хүн бүрийн бие организм нас, хүйс,амьдралын хэв маяг, архаг хууч өвчтэй эсэх зэргээгээр өөр өөр байдаг. Мөн аливаа өвчнийг эхний шатанд болон сүүлийн шатанд эмчлэх нь өөр байна. Тиймээс дур мэдэн эмчилгээ хийж байгааг таслан зогсоох хэрэгтэй. Үүнээс болж биеийн байдал хүндрэх тохиолдлууд  бүртгэгдэж байна.

Гэрийн эмчилгээний багц хэр хүрэлцээтэй байна вэ?

-Өрхийн эрүүл мэндийн төвөөр дамжуулан гэрээр эмчлүүлж байгаа иргэдэд эмчилгээний багц хүрч байгаа. Мөн эмчилгээний багц эзэндээ очихгүй байгаа тохиолдлууд бий. Тодруулбал, тухайн иргэн үндсэн хаяг дээрээ оршин суухгүй байх. Жишээлбэл, орон нутгаас нийслэлд ирээд хаягаа шилжүүлээгүй хүнийг мэдэх боломжгүй. Тиймээс иргэд маань хариуцлагатай байх хэрэгтэй. Мөн эмчилгээний багц нь хүн бүрийн биений онцлогт тохирсон эмчилгээг эмч зөвлөж, олгодог.

Иргэд дархлаажуулалтад идэвхтэй хамрагдаж байна. Сүргийн дархлаа тогтсон уу?

-Манай улс 12-оос дээш насны иргэдийг вакцинжуулалтад хамруулж байна. Өнөөдрийн байдлаар 65.5 хувь вакцины хоёрдугаар тундаа хамрагджээ. Вакцинжуулалтын идэвх сайн байна. Гэсэн хэдий ч халдварын тохиолдлын тоо бүртгэгдсээр байна. Үүнд хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлдөг. Тухайлбал,

0-11 насны 903 мянган хүүхэд бий. Энэ насны хүүхдүүд вакцинжуулалтад хамрагдаагүй. Мөн вакцин хийлгээгүй 120 мянга орчим хүн байгаа. Өнөөдрийн байдлаар дархлаажуулалтад хамрагдсан иргэдийн 1/4 нь халдвараар өвчилж байна. Өөрөөр хэлбэл вакцин 75 хувийн хамгаалалттай байгаа. Бидний тооцооллоор халдвар авах магадлалтай 1.6 сая хүн байна.

Манай улс иргэддээ коронавирусийн эсрэг дөрвөн төрлийн вакцин санал болгож, хийсэн. Тухайн вакцинууд нь халдвараас 75 хувь хүртэлх хамгаалаад 25 хувь нь хүндрэл нас баралтаас сэргийлж байна. Зарим улс нэг төрлийн вакцин дагнаж хийсэн. Жишээлбэл, Израил улс Файзер вакцинаар иргэдээ дархлаажуулсан. Ингээд  тус улсад дархлаажуулалт 60 гаруй хувьтай байхад халдварын гуравдугаар давлагаа эхэлсэн. Гэсэн ч халдварын тохиолдлын тоо, нас баралт олон бүртгэгдсэн. Хэдийгээр вакцины үр дүн сайн байгаа ч халдвар хамгааллын дэглэмээ сайн баримтлах ёстойг иргэд анхаарах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл халдвараас сэргийлэх дөрөв дэх тун бол амны хаалт юм. ДЭМБ-аас ч үүнийг зөвлөж байна. Сүргийн дарлаа тогтсон ч амны хаалтаа тогтмол зүүх хэрэгтэй. Учир нь хүмүүсийн дархлаа тогтох байдал нь харилцан адилгүй байдаг. 

-Энэ сард халдварын нөхцөл байдал ямар байх бол?

-Аравдугаар сарын дунд үеэс халдварын тохиолдол буурах төлөв гарсан. Хичээлийн шинэ жил эхэлж, сургалтын үйл ажиллагааг танхим болон цахим хослуулан явууллаа. Ингэхдээ хичээл сургалтын үйл ажиллагаатай холбоотой давлагаа харагдсангүй. Цаашид сургалтын үйл ажиллагаа энэ хэлбэрээр үргэлжлэх ёстой. Харин ч есдүгээр сард хүүхдийн өвчлөл бага зэрэг буурах хандлага ажиглагдаж байна. Сургалтын орчинд зай барьж, халдвар хамгааллын дэглэм сахиж байгаа. Тиймээс тухайн орчинд халдвар тархах нь бага байдаг нь харагдаж байгаа. Цаашид халдвар хамгааллын дэглэмээ сайтар мөрдвөл нийгмийн арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулаад байж болохоор байна. Харин амны хаалт авах орчин эрсдэлтэй байна. Тиймээс амны хаалтгүй үйлчлүүлдэг, үйлчилгээ үзүүлдэг газруудын үйл ажиллагааг хумих, халдвараас сэргийлэх алхмуудыг хийх ёстой. 

ЭМЯ-наас “Хэзээ халдвар буурах вэ” гэж асуух нь учир дутагдалтай санагддаг. Халдвар тархах эсэх нь гурван хүчин зүйлээс шалтгаалдаг. Үүнийг халдварт өвчний “Алтан гурвалжин” гэж нэрлэдэг. Тодруулбал,

Нэгдүгээрт, Эх уурхай. Энэ нь халдвараар өвчилсөн хүмүүс юм.  Эх уурхай руу чиглэсэн хариу арга хэмжээнүүдийг ЭМЯ-наас хийж хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, эмнэлэгт болон гэрээр  тусгаарлан эмчилж байгаа. 

Хоёрдугаарт, Өртөмтгий бие. Эх уурхай байвал халдварт өртөх бие байсаар байна. Өртөмтгий бие гэдэг нь халдвар авах магадлалтай хүнийг хэлнэ. Үүнд чиглэсэн өвөрмөц хариу арга хэмжээ буюу вакцинжуулалт хийж байгаа. Мөн өрөвмөц бус хариу арга хэмжээнүүдийг хийж хэрэгжүүлж байна.

Гуравдугаарт, Дамжих зам. Хэрэв халдварын эх уурхай болон дамжих зам нь байсаар байвал өртөмтгий бие өвдөнө. Дамжих замыг таслан сэргийлэхийн тулд хязгаарлалтын хариу арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. 

Гэтэл бид хязгаарлалтын арга хэмжээнүүдийг хийж хэрэгжүүлэхгүй байна. Манай улсад коронавирус халдварын анхны тохиолдол бүртгэгдэхэд хөл хорио тогтоож байсан. Харин өнөөдөр халдварын тархалт их байхад хүн бүр гадуур гарч байна. Дамжих замыг таслан зогсооход чиглэсэн нийгмийн эрүүл мэндийн хариу арга хэмжээг сайн хэрэгжүүлээгүй тохиолдолд халдварын тохиолдол буурахгүй. “Алтан гурвалжин”-ийн цогц арга хэмжээ авснаар халдварын тохиолдол буурна. 

Иргэн бүр хөл хорионд байгаа мэт халдвар хамгааллын дэглэмээ сайтар мөрдөх нь чухал байна. Ингэж чадвал хөл хорионд орохгүйгээр халдварын тохиолдлыг бууруулах боломжтой. Жишээлбэл, Тайван улс Монгол улсаас бага вакцинжуулалтын хувь хэмжээтэй. Гэсэн ч иргэд нь халдвар хамгааллын дэглэмээ баримтсанаар халдварын тохиолдол бага бүртгэгдэж, аж амьдрал нь хэвийн үргэлжилж байна. Тиймээс иргэн бүр хариуцлагатай байвал захиргаадалтын арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхгүйгээр халдварын тохиолдлыг бууруулах боломж бий. 

Мөн нийгэмд эрүүл мэндийн салбарынхан халдвар тарааж байгаа юм шиг хандлага байна. Иргэд өвдөх эрхтэй. Эрүүл мэндийн салбарынхан эмчлэх үүрэгтэй гэсэн ойлголттой байна. Гэтэл иргэн бүр өөрийгөө халдвараас сэргийлэх боломжтой. Иргэд энэ боломжоо ашигладаггүй. Эрүүл  мэндийн салбарынхан ажлаас халшрах хам шинжтэй болж байгаа. Эмч нар гэр бүлтэй, амьдралтай. Робот биш. Тиймээс иргэн бүр хөл хорионд орсон мэт халдвар хамгааллын дэглэм баримталж, дархлаажуулалтандаа идэвхтэй хамрагдах хэрэгтэй байна.

Ярилцсан баярлалаа. Амжилт хүсье. 

М.Насан