Дэлхийн II дайнаас хойших хамгийн өргөн цар хүрээтэй ленд-лиз хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх боломжийг Жо Байдены захиргаанд олгох хуулийг АНУ-ын Конгрессын төлөөлөгчдийн танхим дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдөр баталсан юм. Богино хугацаанд Украинд их хэмжээний зэвсэг олгох боломжийг бүрдүүлсэн энэ хуулийг дөрөвдүгээр сарын наймны өдөр сенат санал нэгтэйгээр дэмжсэн бол дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдөр Америкийн парламентын доод танхимаас 417 гишүүн хуулийг дэмжиж байв. 

Улмаар, Украинд зэвсэг нийлүүлэх ажиллагааг хялбарчлах зорилготой энэхүү ленд-лизийн хуулинд тавдугаар сарын есний өдөр АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жо Байден гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэллээ. 

“2022 он. Украины ардчиллыг хамгаалах зорилгоор ленд-лиз хөтөлбөр хэрэгжүүлэх тухай хууль” нэртэй энэ баримт бичгийг Оросын түрэмгийлэл эхлэхээс өмнө буюу энэ оны нэгдүгээр сард Конгресст өргөн барьж байсан юм. 

Энэ хууль батлагдсанаар, “АНУ-ын Ерөнхийлөгч Украин болон Орос Украин руу халдсанаас үүдэлтэйгээр хохирч буй Зүүн Европын бусад орнуудад батлан хамгаалах чадварыг нь бэхжүүлэх, Оросын талаас гарч болзошгүй эсвэл үргэлжилж буй халдлагаас хүн амыг хамгаалах зорилгоор батлан хамгаалах хэрэгслийг зээлээр эсвэл түрээсээр олгох эрхийг АНУ-ын Засгийн газарт олгох” боломжтой болж байгаа аж. 

Энэхүү хууль нь АНУ холбоотнууддаа зэвсэг, цэргийн техник, хүнсний бүтээгдэхүүнийг урьдчилгаа төлбөргүй, эргэн төлөлтийн урт хугацаатайгаар олгох байсан Дэлхийн II дайны үеийн ленд-лизийн тухай хуультай ижил зарчмаар үйлчлэх юм байна. Дэлхийн II дайны үед ийм тусламжийг голчлон авч байсан улс орнуудын нэг нь Зөвлөлт Холбоот Улс байжээ. 

Энд дуулгахад, Орос Украин руу түрэмгийлснээс хойш АНУ Украинд тус бүр нь 800 сая долларын өртөг бүхий гурван багц цэргийн тусламж үзүүлсэн юм. Улмаар Украинд нэмэлт тусламж болгон 33 тэрбум доллар олгох хүсэлтийг Жо Байден дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдөр гаргаж байв. 

Ленд-лизийн тухай хуулийн давуу тал 
 

Шинжээчдийн үзэж байгаагаар ленд-лизийн тухай хуулийн төсөл нь зэвсэг борлуулах үеийн дүрэм журам, явцыг ихээхэн хөнгөвчлөх аж. 

“Ленд-лизийн хууль байхгүй бол Украин улс цэргийн техник түрээслэн авсан тохиолдолд үүнийгээ таван жилийн дотор АНУ-д эргүүлэн өгч, аливаа эвдрэл гэмтлийг нөхөн төлөх үүрэг хүлээнэ. Харин ленд-лизийн хууль батлагдсанаар Украин ийм хариуцлага хүлээхгүй, зэвсэг авахад хялбар болно” гэж Катоны хүрээлэнгийн улс төр судлаач Жордан Коэн Defenseone сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа онцолжээ. 

Үүний зэрэгцээ, энэ хууль батлагдсанаар АНУ-ын Ерөнхийлөгч Украинд зэвсэг түрээсээр олгох үндэслэлийг конгрессын өмнө тайлбарлах албагүй, шуурхай олгох боломжтой болох гэнэ. 

Энэ хуулийг баталсан нь ОХУ-тай хийх хэлэлцээнд Украины байр суурийг бэхжүүлэх зорилт агуулсан гэж Атлантын зөвлөлийн Forward Defense хөтөлбөрийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Томас Уоррик үзэж байгаа аж. 

“Энэ нь ойрын үед улам их зэр зэвсэгийг Украинд нийлүүлнэ гэдгийг украинчууд төдийгүй Путинд харуулж буй дохио” хэмээн Томас Уоррик өгүүлжээ. 

Ленд-лиз гэж юу вэ?

Ленд-лиз нь тусламж зээлийн хөтөлбөр юм. Энэ хөтөлбөрийг АНУ-ын Засгийн газар 1941 оны гуравдугаар сарын 11-нд баталж, Их Британи, ЗХУ, БНХАУ зэрэг дэлхийн II дайны холбоотнуудад зэвсэг, эд материалын туслалцааг дайн дуустал үзүүлж байжээ. Нийт 50,1 тэрбум ам.долларын тусламж зээлийг үзүүлсэн нь АНУ-ын нийт дайны үеийн зарлагын 17% болсон юм.
 
Үүнээс 31,4 тэрбум ам.доллар Их Британид, 11,3 тэрбум ам.доллар ЗХУ-д, 3,2 тэрбум ам.доллар Францад, 1,6 тэрбум ам.доллар БНХАУ-д оногджээ. Энэ хөрөнгийн ердөө 10 хувийг нь АНУ эргүүлж авсан байна. Их Британи гэхэд 2006 онд ленд лизээ төлж дуусгажээ.

Ленд-лизийн хөтөлбөрийн дагуу олгогдсон зэр зэвсгийн төлбөрийг эргүүлэн авахдаа Вашингтон 90 хувиар хямдруулан тооцож байжээ. Учир нь дайны үед холбоотнууд олон хүнээ алдсан, эдийн засаг нь сүйрсэн зэрэг нь зээлийн төлөлтийг бууруулах хангалттай үндэслэл гэж Вашингтоны улс төрчид үзэж байв.
 

Дайн дуусахад 1945 оны есдүгээр сард ихээхэн хэмжээний ленд-лизийн эд бараа, тоног төхөөрөмж Английн боомтуудад дамжих баазад хадгалагдаж байсныг англичууд дайны дараах сэргээн босголтдоо хэрэглэхийг хүсч Америкаас жинхэнэ үнээс нь 90%-аар хямдруулж авч байжээ. 2006 оны 12 сарын 31-нд Их Британи ленд-лизийн сүүлчийн төлбөр 83,3 сая ам.долларыг төлсөн байна.

Г.Бямбасүрэн