2025 оны зургадугаар сар. Монгол Улсын коксжих нүүрсний экспортын үнэ уналтын доод цэг рүү дөхөж, салбарын экспортын чадавх, төсвийн орлого, тээврийн ачаалал зэрэг олон хүчин зүйлсэд сөрөг дарамт үзүүлж байна. Хятадын гангийн үйлдвэрлэл саарч, нөөц хуримтлагдаж, тээвэр, ложистикийн зардал болон тээврийн эргэлт буурсан нь энэ салбарыг доргиож буй.

Ганцмод боомтын угаагаагүй коксжих нүүрсний үнэ 2023 оны дунд үеэс хойш тасралтгүй буурсаар, энэ оны 6-р сарын байдлаар 1 тонн нь 900 юань (126 ам.доллар) хүрээд байна. Угаасан нүүрсний ханш 1300 юань байсан бол 1000 юань руу (140 ам.доллар) уруудаж, нүүрсний төрөл бүхэнд уналтын шок үүслээ.

Сэхээ болон Мандал боомтуудад ч эрэлт суларч, нийлүүлэлтийн илүүдэл үүссэнээр үнэ 600-700 юань хүртэл унасан байна. Тээвэрлэлтийн зардал хоёр дахин буурсан ч энэ нь өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлж чадахгүй байна. Учир нь:

• Хятадын агуулах дахь нүүрсний нөөц 4 сая тоннд хүрч, түүхэнд байгаагүй хэмжээнд хүрэв
• Өдөрт нэвтэрч буй тээврийн хэрэгслийн тоо огцом багассан. Ганцмодоор 1300 байсан бол одоо 700-800 орчим тээвэр
• Экспортын нийт хэмжээнд тээврийн болон гаалийн хүчин чадлын нөлөө нэмэгдэж байна

Монголын коксжих нүүрсний гол зах зээл болох Хятад улс 2025 онд эдийн засгийн өсөлтөө 4.5-4.8 хувьд барьж, үл хөдлөх хөрөнгийн салбараа эрчимтэй “багасгах” бодлого баримталж байгаа. Ингэснээр дотоодын гангийн үйлдвэрлэл буурч, коксын хэрэгцээ дагаад хумигдаж байна. Байгаль орчны стандартыг чангатгах, нүүрсээр ажилладаг үйлдвэрүүдийг үе шаттайгаар зогсоох чиглэлд ч бодлого хэрэгжиж байгаа нь Монголын экспортын ирээдүйг улам бүр хумисаар байна.

Тодорхойгүй байдал

2024 оны сүүлээс хойш өрнөж буй улс төрийн өөрчлөлтүүд, гааль, боомтын дэд бүтцийн шинэчлэлийн удаашрал зэрэг нь нүүрсний экспортод сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Засгийн газар эдийн засгаа олон тулгуурт болгох зорилго тавьсан ч нүүрс экспортын орлого энэ салбарт хэт хамааралтай хэвээр байна.

Мөн "Нүүрсний хулгайн" хэргийн дуулиан бүрэн намжаагүй, олон улсын хөрөнгө оруулагчдын итгэл сул байгаа нь дотоодын хөрөнгө оруулалт, логистикийн шинэчлэлд саад болж байна.

Австрали, Индонезийн нөлөө нэмэгдэж байна

Австрали, Индонез зэрэг орнууд коксжих нүүрсний экспортоо нэмэгдүүлж, Хятадын зах зээл дэх Монголын эзлэх хувийг булааж эхэлсэн. Австрали улс Хятадын хоригийг цуцлуулснаар их хэмжээгээр нүүрс нийлүүлж, өрсөлдөөнийг улам ширүүсүүлсэн. Индонез ч нүүрсний экспортын татвараа бууруулж, борлуулалтын урамшуулал нэвтрүүлсэн нь Хятадын худалдан авагчдыг татаж байна.

Ойрын саруудад:

• Хятадын гангийн хэрэглээ улирлын байдлаар нэмэгдэж болзошгүй ч дунд хугацаанд өсөлт тааруу байх төлөвтэй
• Монголын дотоод тээврийн логистикийн шинэчлэл (тухайлбал төмөр зам, чингэлэг тээвэр) тодорхой хэмжээгээр урагшлах хүлээлттэй
• Засгийн газар түүхий нүүрсээс татгалзаж, угаасан нүүрсний экспортыг дэмжих шинэ зохицуулалт хийж магадгүй

Хэрэв Монгол Улс экспортын бүтээгдэхүүнээ боловсруулсан хэлбэрээр гаргах, төрийн хүнд суртлыг бууруулах, хил боомтын дэд бүтцийг шуурхай шинэчлэх алхмуудыг бодитой хийж чадвал экспортын орлого тодорхой хэмжээнд тэнцвэржих боломжтой.

Монголын коксжих нүүрсний экспорт өнөөдөр зөвхөн зах зээлийн хэлбэлзэл төдийгүй бодлогын шийдвэр, гадаад орчны эрсдэл, логистикийн чадамжийн толь болж байна. Үнэ буурах нь салбарын гүнзгий асуудлуудыг илчилж, зөвхөн сэргэлт биш, шинэчлэл шаардлагатайг харуулж байна.