Монгол Улс байгалийн баялгаараа дэлхийд чамгүй дээгүүрт бичигддэг ч манай эдийн засаг одоо ч түүхий эдийн үнийн савлагаанд хэт эмзэг хэвээрээ байна. Үнэ өсвөл өснө, унавал хамт унана. Энэ бол бидний бодит байдал. Харин үүнийг өөрчлөх стратегийн гарц бидэнд бий. Энэ бол газрын ховор элемент юм.

Дэлхийн геополитикийн хамгийн чухал нөөцүүдийн нэг газрын ховор элемент нь цэвэр эрчим хүч, батлан хамгаалах салбарын хөгжлийн үндсэн түүхий эд болж буй. Тиймээс ГХЭ нь орчин үеийн эдийн засгийн  ‘’судас’’ гэгдэж буй.

Том гүрнүүдийн өрсөлдөөн ба бодлого

Өнөөдөр Хятад улс дэлхийн газрын ховор элементийн 60-70 орчим хувийг олборлож, боловсруулах хүчин чадлын бараг 90 хувьд нь хянаж байна.

АНУ дотоодын уурхайгаа дахин нээж, Хятадаас хараат байдлаа бууруулахыг зорьж буй.

Европын холбоо Critical Raw Materials Act баталж, олон улсын түншлэлүүдээ өргөтгөв.

Япон 2010 оноос хойш Вьетнам, Австрали зэрэг орноос нийлүүлэлтээ төрөлжүүлж хувийн хэвшлээ төрөөс дэмжиж эхэлсэн.

Хэн энэ салбарт түрүүлж орж чадна, тэр технологийн ирээдүйг тодорхойлно.

Технологийн өрсөлдөөн

Хэн газрын ховор элементийг хянаж байна, тэр өндөр технологийн салбарын ирээдүйг хянана. Тэгэхээр газрын ховор элементийн төлөөх өрсөлдөөн бол ердөө уул уурхайн бизнесийн маргаан биш, харин технологийн ноёрхол, эрчим хүчний шилжилтийн удирдлага, батлан хамгаалахын аюулгүй байдал, геополитикийн байр суурийн төлөөх тэмцэл юм.

Монгол Улсад үзүүлэх эдийн засгийн өгөөж

Дан зэс, нүүрсний экспортод найдах нь ямар эрсдэл дагуулахыг улсаараа харж байна. Урд хөрш нүүрсний худалдан авалтаа зогсооход манай эдийн засаг хямарч, улсын төсөв тасалдах эрсдэлтэй нүүр тулгарсаар байна.

Газрын ховор элементийн зах зээл 2024 онд 9 тэрбум ам.долларт хүрч энэ тоо 2030 он гэхэд 17 тэрбум ам.доллар давна гэсэн таамаг бий. Харин ГХЭ-дэх Монголын оролцоо 1-2 хувь байсан ч улсын ДНБ-д бодит өсөлт үзүүлэх боломжтой тухай эдийн засагчид сануулсаар байгаа.

Халзан бүрэгтэйн эргэн тойронд...

Халзан бүрэгтэй ордын асуудал бол дан ганц уул уурхайн төсөл бус, Монгол Улсын эдийн засгийн аюулгүй байдал, олон улсад үнэлэгдэх нэр хүндийн баталгаа.

Уг төслийг улс төрийн богино хугацааны ашиг сонирхлоос ангид байлгаж, төрийн бодлого уялдаа холбоотой хэрэгжих шаардлагатай. Гэтэл гадаад дотоодын захиалгаар Халзан бүрэгтэй төслийг гацаахын тулд захиалгатай илтэд худал мэдээллүүдийг зохион байгуулалттай түгээж, иргэдийг төөрөгдөлд оруулснаас болж шийдвэр гаргагчид уг төслийг түр зогсоогоод байна.

Угтаа бол төр өөрийн олгосон лицензийн хүчин төгөлдөр байдлыг хамгаалж чадахгүй бол зөвхөн тухайн компанид төдийгүй Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчин бүхэлдээ эрсдэлд орно.

 Халзан бүрэгтэй ордын ирээдүй Монголын ирээдүйтэй салшгүй холбоотой

Өнөөдөр бидний өмнө тулгарч буй том сорил бол Халзан бүрэгтэй ордод үүсээд буй маргаан. Энэ бол зүгээр нэг компани, зүгээр нэг лицензийн асуудал биш. Энэ бол Монголын төр өөрийн гарын үсэг зурж, олгосон эрхээ хамгаалах уу, эсвэл эрх мэдэл, ашиг сонирхлын нөлөөнд автаж, өөрөө өөрийнхөө нэр хүндийг үгүй хийх үү гэдэг асуулт юм. Өнөөдрийн төслүүдийг хөдөлгөж чадвал маргаашийн хөгжилд хөрөнгө оруулж байна гэсэн үг. Ухаалаг шийдвэр гаргах цаг эрхэм гишүүд ээ, эрхэм иргэд ээ, өнөөдөр бидэнд ухаалаг шийдвэр гаргах шаардлага тулгарч байна. Хоосон улс төрийн маргаан, ашиг сонирхлын мөргөлдөөнөөр энэ төслийг гацаах нь Монголын ирээдүйг гацаахтай ялгаагүй.