Сүүлийн өдрүүдэд зэсийн үнэ олон улсын зах зээл дээр шинэ дээд түвшинд хүрч, хөрөнгө оруулагчдын анхаарлын төвд дахин орлоо. Энэхүү өсөлтийн гол хөшүүрэг нь Бээжинд саяхан болсон Хятадын дээд түвшний уулзалт, мөн АНУ-ын мөнгөний бодлого зөөлөрсөн зэрэг нөлөөлжээ. Харин энэ бүхэн зэсийн экспортоос ихээхэн хамааралтай Монгол Улсын эдийн засагт ямар боломж, эрсдэл дагуулах вэ?

Хятадын удирдлагууд 2026 онд эдийн засгийн өсөлтийг дэмжихийг нэн тэргүүний зорилт болгохоор шийдвэрлэж, илүү идэвхтэй төсвийн бодлого, дунд зэргийн уян хатан мөнгөний бодлого хэрэгжүүлэхээ зарлалаа. Энэ нь зах зээлд тодорхой дохио өгч, түүхий эдийн салбар руу чиглэсэн хөрөнгийн урсгалыг эрчимжүүлж байна.

Тодруулбал, Хятад улс цахилгаан дамжуулах сүлжээний шинэчлэл, сэргээгдэх эрчим хүч, дата төв, өндөр хүчин чадалтай тооцооллын дэд бүтэц, хиймэл ухаан, цахим шилжилт зэрэг зэсийн хэрэглээ өндөртэй салбаруудад асар их хөрөнгө оруулахаар төлөвлөжээ. Үүний нөлөөгөөр Шанхайн зэсийн фьючерс үнэ ойролцоогоор 1.5 хувиар өсөж, түүхэн дээд түвшинд хүрчээ.

Олон улсын эрчим хүчний агентлагийн (IEA) тооцоогоор дэлхийн цэвэршүүлсэн зэсийн хэрэглээ:

• 2024 онд ~27 сая тонн
• 2035 онд 33 сая тонн
• 2050 онд 37 сая тонн

хүрэх төлөвтэй байгаа нь урт хугацааны эрэлт тогтвортой өсөх дохио юм.

АНУ-ын Холбооны нөөцийн сан бодлогын хүүгээ 0.25 хувиар бууруулснаар ам.долларын ханш багахан суларч, зэс зэрэг ам.доллараар үнэлэгддэг түүхий эдийн үнэ өсөх нөхцөл бүрдлээ. Үүн дээр нэмээд АНУ цэвэршүүлсэн зэсэд импортын татвар ногдуулах магадлалтай гэсэн болгоомжлолын улмаас Америкийн худалдан авагчид зэсийг их хэмжээгээр нөөцлөх болсон нь зах зээлийн дарамтыг нэмэгдүүлсэн гэж шинжээчид дүгнэж буй. Гэхдээ нийлүүлэлтийн талд байдал улам хүндрэх төлөвтэй байна. Хятадын хайлуулах үйлдвэрүүд боловсруулах шимтгэл огцом буурч, түүхий эдийн хомсдолоос үүдэн цэвэршүүлсэн зэсийн үйлдвэрлэлээ 10 орчим хувиар танах төлөвлөгөө гаргасан нь зах зээлд анхаарал татаж байна.

Шинжээчдийн тооцоолсноор 2026 он гэхэд дэлхий даяар 450 мянган тонн зэсийн нийлүүлэлтийн дутагдал үүсэх магадлалтай бөгөөд үүнийг нөхөхийн тулд зэсийн үнэ тонн нь дунджаар 12 мянган ам.доллараас дээш байх шаардлагатай гэж үзэж байна.

Монгол Улсын экспортын орлогын талаас илүү хувийг зэсийн баяжмал бүрдүүлдэг. Оюу Толгой, Эрдэнэт үйлдвэр зэрэг томоохон төслүүд нь зэсийн үнийн өсөлтөөс шууд хамааралтай.

Зэсийн үнэ өндөр түвшинд хадгалагдвал экспортын орлого өсөж, төгрөгийн ханшид эерэг нөлөө үзүүлэх, улсын төсвийн орлого нэмэгдэж, гадаад валютын нөөц бэхжинэ. Ялангуяа Оюу Толгойн далд уурхайн олборлолт бүрэн хүчин чадалдаа хүрэх үе шаттай давхцаж байгаа нь Монголын эдийн засагт чухал боломж юм. Гэхдээ эрсдэл ч бий. Хэрэв дэлхийн эдийн засаг удааширч, Хятадын барилгын болон үйлдвэрлэлийн эрэлт сулрах эсвэл зах зээл дээр огцом савлагаа үүсвэл Монголын төсөв, валютын орлогод хүчтэй нөлөөлөх магадлалтай.

Зэсийн зах зээлд өрнөж буй энэ шинэ мөчлөг Монгол Улсад боломж ч, сорилт ч дагуулж байна. Үнийн өсөлтийг зөв ашиглаж, уул уурхайн орлогоо хуримтлал, дэд бүтэц, аж үйлдвэржилтэд чиглүүлж чадвал Монголын эдийн засаг дунд хугацаанд илүү тогтвортой өсөх нөхцөл бүрдэх юм. Харин богино хугацааны үнийн мөчлөгт хэт найдаж, төсвийн сахилга алдагдвал эрсдэл дагуулсан хэвээр байна.