Өрөнд баригдаж, улсаараа дампуурах хямрал руу зүтгэж эхэллээ

х

Грек, Испани, Аргентин, Португал, Украйн зэрэг дэлхийн улс орнуудын туулсан, туулж яваа тvvхийг харахад єрийн хямрал нь эдийн засгийн хямралын хамгийн хvнд хэлбэр бєгєєд эцэс сvvлд нь улсаараа дампуурлаа зарлаж, наашаа харсан болгонд байгаа бvхнээ тавьж єгєхєд бэлэн, жинхэнэ гамшиг дагуулдаг ажээ. Испани, Аргентин улсууд импортыг тэвчиж болох хэмжээнд хазаарлаж, хєдєє аж ахуйгаа эрчимтэй дэмжсэний vр дvнд эдийн засгийн хямралаа тvр зуур намжаагаад байгаа бол Грек улс єнєєдєр манай Ерєнхий сайдын зарлан тунхаглаад байгаа дээд зэргээр бvсээ чангалж, тєрийн албан хаагчдаа 40 хvртэл хувиар цомхотгосны vр дvнд ямартай ч эдийн засагт нь зарим нэг сэргэлт ажиглагдаж эхлээд байгааг зарласан. Тэгвэл Украйн улс єнєєдєр гурав хуваагдчихаад эдийн засаг ярих тэнхээгvй байгаа. Эдгээр улсуудаас жишээ авбал єрийн хямрал нь их хугацаа шаарддаг, улс орны нийгэм эдийн засгийн хєгжлийг хэдэн арван жилээр ч хойш татаж болох ноцтой хямралаар тогтохгvй, асуудал нь даамжирсаар улс орны бvрэн бvтэн байдалд ч хамгийн их аюул дагуулдаг vндэсний хэмжээний гамшиг байдаг юм байна. Эцэст нь судлаачид, эдийн засагчид Грек болон Европын хямралд ороод буй Португал, Испани зэрэг улс орнуудын гол асуудал нь гадаад єрєнд оршиж байсныг нотлосон.

f

Єнєєдєр Монгол Улсын хууль тогтоох дээд байгууллага УИХ-ын 76 гишvvн одоогоор ДНБ-ний 55 хувьтай тэнцэж байгаа гадаад єрийг нэмэгдvvлж, 70 хувьд хvргэхээр хэлэлцэж эхлээд байна. Ерєнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн санаачлан оруулж ирсэн гэж хэлж болох дахин нэг тэрбум ам. долларын єр тавихаар яригдаж байгаа энэ асуудал нь товчхондоо Монгол Улсад гадаад єрийн хямралын vндэс суурь нvvрлэж эхэлсний нотолгоо болж байна. Эрх баригчид сайндаа ч хамтарсангvй гэдэг нь харагдаж эхэллээ. Тэд эвсэж хамтарч аваад Монгол Улсыг єрийн хямралд оруулах, алс хэт нь нутаг дэвсгэрийн бvрэн бvтэн байдал, vндэсний аюулгvй байдалд ч заналхийлэх, тєлж дийлэхийн аргагvй єрийн таазыг нэмэгдvvлэхээр улайрч эхэллээ. Тэдэнд Монгол Улсын маргааш ирээдvй, vр хойчийн маань хувь тавилан падлийгvй болж эхэлж байна.

f

Тэд нам нийлж, сэм хуйвалдсаар єнєєдєр Тажикстан улс БНХАУ-д тавьсан их єрєндєє газар нутгийнхаа 40 хувийг тvрээслvvлэх, зарим хэсгийг нь бvр мєсєн алдаж байгаа гашуун тvvхийг давтахаар vгсэн хуйвалдаж эхлэв. Монгол Улсын 2015 оны тєсвийн тухай хуульд нэмэлт єєрчлєлт оруулах тухай хуулийн тєслийг УИХ-аар хэлэлцэж эхлээд байгаа нь ердєє л єрийн таазыг нэмэгдvvлж ДНБ-ний 70 хувьд хvргэх гэсэн хулгай, луйврын тохиролцоогоо хуулиар баталгаажуулах гэж vхэлдэн зvтгэцгээж байгаа хэрэг юм.

f

Хэдийгээр УИХ дахь намын бvлгvvд єрийн босгыг нэмэгдvvлэх асуудал дээр нэгдсэн зєвшилцєлд хvрч чадахгvй байгаагаас єчигдрийн Тєсвийн байнгын хорооны хуралдааныг хойшлууллаа гэсэн ч vнэн хэрэг дээрээ нэмж зээлэхээр яригдаж байгаа нэг тэрбум ам. доллараа хэрхэн яаж хуваах талаар л санал зєрєлдсєнєєс дахин тохиролцоо хийхээр цаг хожиж байна гэвэл vнэнд илvv ойртоно.

ө

Ч.Сайханбилэгийн тэргvvлсэн Засгийн газар 2015 оны тєсвийн тодотголыг боловсруулахдаа Тєсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд зарим єєрчлєлт хийхээр болж, єрийн таазыг ДНБ-ний 70 хувьд хvргэхээр зvтгvvлж байгааг УИХ дахь МАН-ын бvлэг ч чимээгvйхэн нvдээ аниад дэмжиж байгаа нь Монголын улстєрчдийн vнэн нvvр царайг хамгийн тодорхой илчилсэн vйл явдал болж байна.

а

Монгол Улсын гадаад єрийн таазыг нэмэгдvvлбэл намаасаа татгалзана, сєрєг хvчин болно хэмээж байсан єнєєх Ц.Нямдорж, Н.Алтанхуягийн Засгийн газартай дайн зарлах нь холгvй цамнаж байсан єнєєх Ж.Энхбаяр, Н.Номтойбаяр, Ё.Отгонбаяр, Ч.Хvрэлбаатар, Д.Хаянхярваа, Л.Энх-Амгалан нар уг нь улс vндэстэн, ард тvмнээ vнэхээр л боддог бол одоо л жинхэнэ цам харайж байх учиртай. Гэтэл єнєєдvvл маань амандаа ус балгачихсан аятай чимээгvйхэн л гэлдрээд явна. Хэдийгээр єрийн таазыг нэмэх асуудлаар дуусдаггvй зєвшилцлєє хийгээд байгаа нэртэй ч эцсийн эцэст гадаад єрийг ДНБ-ний 70 хувьд хvргэх тохиролцоо нэгэнт хийгдчихжээ. Товчхондоо “Галт тэрэг хєдєлчихсєн” гэсэн vг. Уг нь єнєєдєр хvчин тєгєлдєр vйлчилж байгаа Тєсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд зааснаар Монгол Улс энэ онд улсын єрийн хэмжээг ДНБ-ний 40 хувиас хэтрvvлэхгvй байх vvрэг хvлээсэн. Гэвч хуулиа дэвсэлж сурсан манай дээдсvvд хуулинд єєрчлєлт оруулж, улсын єрийг ДНБ-ний 70 хувьд хvргэхээр Засгийн газар нь холбогдох хуулийн тєслийг санаачлаад байгаа. Засгийн газраас єргєн мэдvvлсэн дээрх тєсєлд энэ онд тєсвийн орлого, зарлагыг 905 тэрбум тєгрєгєєр тус, тус бууруулсан ч Тєсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 19 дvгээр зvйлийн зарим хэсэгт єєрчлєлт оруулах хvрээнд тєсвийн алдагдал, улсын єрийн хэмжээг нэмэгдvvлэхээр болжээ. Тодруулбал, уг хуулийн 19.6-д нэгдсэн тєсвийн тэнцвэржvvлсэн алдагдлыг 2015 онд тухайн жилийн ДНБ-ний 5 хувь, 2016 онд тухайн жилийн ДНБ-ний 4 хувь, 2017 онд 3 хувь, 2018 онд 2 хувиас тус, тус хэтрэхгvй байхаар заасан аж. Мєн улсын нийт єрийн ДНБ-нд эзлэх хувь хэмжээг 2015 онд 70 хувь, 2016 онд 65 хувь, 2017 онд 60 хувь, 2018 онд 50 хувь, 2019 оны тєсвийн жилээс эхлэн 40 хувиас тус тус хэтрvvлэхгvй байхаар єєрчлєлт оруулжээ.

а

Хамгийн хачирхалтай нь манай эрх баригчдын ам, ажил нь алд дэлэм зєрсєєр байгаа. УИХ дахь АН-ын бvлгийн дэд дарга Ш.Тvвдэндорж “Єрийн таазыг энэ удаад нэмэгдvvлэхгvй” гэсэн тайлбар єгч “76 худалч”-ын нэг гэдгээ зарласан бол УИХ дахь бие даагчдын зєвлєлийн гишvvн Ц.Даваасvрэн “2015 онд єрийн таазыг ДНБ-ний 70 хувьд хvргэхээр эрх баригчид тєсвийн тодотголыг єргєн мэдvvллээ” хэмээн бодит байдлыг зарласан. Тэгвэл Монгол Улсын гадаад єрийн бодит байдал єнєєдєр ямархуу хэмжээнд байгааг Монголбанкнаас гаргасан дараах хэдхэн тоо баримтаас харж болно.

а

Монгол Улсын нийт гадаад єр (Засгийн газар, Монгол банк, Хувийн хэвшил) 19,82 тэрбум ам.долларыг єнєєгийн ханшаар тооцоход 37,2 их наяд тєгрєг дээр дотоодын зээлийн єрийн vлдэгдэл 12,7 их наяд тєгрєгийг нэмж тооцоход Монгол Улсын нийт єрийн хэмжээ 49,9 их наяд тєгрєгт хvрч байгаа нь манай улс гадаад єрийн дарамтанд орсоныг харуулж байгаагаас гадна єрийн сvлжээнд унасаныг нотолж байна. Монгол Улсын Засгийн газрын гадаад єрийн хэмжээ 2014 оны хvлээгдэж буй гvйцэтгэлээр ДНБ-ий 69,2 хувьтай тэнцсэн байна. Монгол Улсын нийт гадаад єр 19,8 тэрбум ам. долларын хvvний vйлчилгээг барагцаалахын тулд жилд дунджаар 10% гэж авч vзвэл 1,98 тэрбум ам. доллар буюу 2014 оны хvлээгдэж буй ДНБ болох 21,7 их наяд тєгрєгтэй харьцуулахад 17,1 хувь болж байна. Иймд манай улсын эдийн засаг доод тал нь жилд 18 хувиар єсєєгvй тохиолдолд бие даан энэ єрнєєс гарах боломжгvй болж.

а

Хэрвээ жилд дєрвєн тэрбум ам. доллар нийт єрийн vйлчилгээнд, мєн таван тэрбум ам.доллар импортын санхvvжилтэнд шаардлагатай гэж vзвэл манай улсад эдийн засгаа тогтвортой байлгахын тулд жилд доод тал нь есєн тэрбум ам.доллар шаардлагатай юм байна. Харин 2014 оны экспортын нийт орлого 5-5,5 тэрбум ам.доллар болохоор байгаа ба зєрvvг нь бид гадаадын хєрєнгє оруулалт, зээл, тусламж, гадаадад амьдардаг иргэдийнхээ урсгал шилжvvлэг болон валютын нєєц зэргээр санхvvжvvлэх шаардлагатай тулгарчээ. Хэрвээ vvнийг санхvvжvvлж эс чадвал, цаашид валютын нєєц дуусч манай эдийн засагт нvvрлээд байгаа єрийн хямралыг эхлvvлэх нь гарцаагvй. Мєн гадаад валютын албан нєєц эрс буурсан нь олон улсын vнэлгээний “Moody's” агентлаг Монгол Улсын Засгийн газрын зээлжих зэрэглэлийг B1 тvвшнээс B2 болгон бууруулах нэг шалтгаан болжээ. Зээлжих зэрэглэл буурсан нь дэлхий нийтэд Монгол Улс гадаад зах зээлээс босгосон бондынхоо эргэн тєлєлтийг хийж чадахгvй эрсдэл vvсч байгаа дохио єгч байгаа ба дахин Олон улсын санхvvгийн зах зээл дээрээс зээл авахыг хvсвэл єндєр vнэтэй, тохиромжгvй нєхцєлтэйгээр зээл авах байдалд оруулаад байгаа аж. Монгол Улсын засгийн газар єнєєдрийн байдлаар ойрын 10 жилд нэгдсэн тєсвийн зарлагынхаа 8-10 орчим хувийг зээлийн vйлчилгээнд тєлєхєєр болж байгаа.Иймд тєсвийн орлогоо жил бvр наймаас дээш хувиар єсгєх шаардлагатай.

а

Дээрхээс харахад нийт зээлийн vйлчилгээ нь Хєгжлийн банкны зээл болон Чингис бондыг эргэн тєлєх 2017 болон 2018 онуудад тєсєвт єндєр дарамт vзvvлэх нь тодорхой. Энэ бvхнээс дvгнэлт хийвэл Монгол Улс ойрын дєрвєн жилд Хєгжлийн банк, “Чингис”, “Самурай” бондын эргэн тєлєлтийн дарамтад орох гэж байхад манай дээдсvvд дахин нэг тэрбум ам. долларын єр тавихаар улайрч, товчхондоо улсаараа Грекийн араас орж хоёр гараа єргєн дампуурах зам руу гулсаж эхэллээ.

а

Эх сурвалж: