УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд Монгол  Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж үг хэллээ. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ улс төр, эдийн засаг, нийгмийн асуудлыг хандаж ярьсан юм.  Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгийг хүргэе.Тэрбээр:

-Манай улсын худалдааны тэнцэл эерэг гарлаа. Бид дотооддоо хийж бүтээж, үйлдвэрлэж эхэллээ. Монголдоо хийж, бүтээж болно гэсэн итгэл манай үйлдвэрлэгч, бизнес эрхлэгчдэд төрж байгаа нь сайн хэрэг. Баялгаа бүтэн боловсруулаад гаргавал  өгөөж илүү ирдгийг бидний туулж ирсэн сургамж  ухааруулсан. Хоёр хөршийн төрийн нар айлчиллаа. Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын гурван талын гэрээ хэлэлцээр анх удаа боллоо. Энэ бол ахиц дэвшилд хүрэх ховор боломж. Өнгөрсөн онд хоёр хөршийн тэргүүнээ амжилттай хүлээж авсан манай улс 2016 онд хоёр тивийн уулзалтыг зохион байгуулах бэлтгэл ажил хийгдэж байна.  Улс орныхоо нэрийг сайнаар гаргах эрхэм үйлсэд сайнаар зүтгэсэн нийт дипломатууд, албан хаагчдад  баяр хүргэе.

Эдийн засаг бол сонгуулийн уриа, хоосон амлалт  бус мөнгөөр  төлөгддөг

Хүн бүр хувь заяандаа эзэн болж, ажлаа сайн хийж чадвал манай улс хөгжин дэвжинэ. Монгол Улс хөгжинө гэдэг би эргэлзэхгүй байна.

Байгаль, цаг уур, улс төр, санхүү мөнгөний хүндрэлийг даван туулж, бид чадна хэмээн зүтгэсэн малчид, тариаланчдадаа дахин баяр хүргэе. Эвлүүлэх хэцүү, эвдрүүлэх амархан гэдгийг бид биеэрээ үзэж байна. Шийдэх, бүтээх гэснийг нураах гэсэн оролдлого байгаа нь муу хандлага. Бид Монголын зовлонг багасгахын төлөө зүтгэх ёстой. Холуур юм гэж хойш суух ёс суртахуун хэнд ч байхгүй. Асуудал шийдсэний буруу зөвийг хэзээ ч шүүж болно, харин шийдүүлээгүйн асуудал нь цаг хугацаа алдсан хэрэг болно. Бид алдсан цаг хугацаа, боломжоосоо сургамж авч байна гэсэн үг.

Бид цагийг ачаалж чадаагүй хурдан өнгөрсний илрэлийг өнөөдөр илтгэж байна. Цаг хугацаа бол үнэтэй. Энэ бүхний сургамжийг манай иргэд төлж байна. Улс орлого нь нэмэгдсэн үед төсвөө бүү тэлж бай. Эдийн засаг бол сонгуулийн уриа, хоосон амлалт  бус мөнгөөр, бодит орлогоор төлөгддөг. Бид үүнийг хууль тогтоомж, үйл ажиллагаагаараа хэрэгжүүлэх ёстой. Мөнгөөр төлөгдөж байгаа бүхнийг Монголын хохирол гэж үзэх ёстой. Бидний үүсгэсэн дотоодын хүйтэн дайн Монголын улсыг 8 их наядын хохиролд хүргэлээ. Алдагдсан боломж, цаг хугацаа, хохирсон иргэдийг харахад дээрх тоо ханатай.

Бид эвдрэлцсэн үедээ уруудаж, эврэлсэн үедээ дээшилж байлаа. Бид Их гүрнээс буурай улс хүртлээ доройтож байлаа. Та бидний байршил өвөрмөц, хүн ам цөөн. УИХ-ын гишүүд бол Монголын их ард түмнийг төлөөлсөн бага ард түмэн. УИХ, Засгийн газрын гишүүний хэлж байгаа үг, хийж байгаа үйлдлээс манай орныг тольддог. Монголын хувь заяаг шийдэлцэх эрх ховор. Ийм эрхтэй төрийн албан хаагч бол улс орны дээд эрх ашигт үйлчилнэ. Бидний бүх үйлдэл, үйл ажиллагаа Монголын хөгжлийг урагшлуулахад чиглэх ёстой.

Үйлдвэржилт Монголын хөгжлийн өнгийг тодорхойлно

Хоёр хоногийн өмнө Монголын үйлдвэрлэгчтэй уулзлаа. Тэд улс төрчийн ааш араншинг дагаж замхарч дууслаа. Манай дарга нар тууз хайчлахдаа дуртай, харин бүтээгчдийн хаалгыг уясан туузаа давхар хайчлаач гэж ярьж байна. Бид цаг нартай уралддаг. Харин улстөрчидтэй цаг уралддаг байж магадгүй. Хийж бүтээх хэцүү, үүн дээр төрийн хэцүүг бүү нэмээч гэж байна. Татварын бодлогоо уян хатан болгооч, шалгаруулалтаа дотоодын үйлдвэрлэгчийн дунд явуул. Гаднын ижил төрлийн бараа үйлчилгээг тендэрт оролцуулахаа болиоч гэж байна. Яам, албан газартаа бизнесийг дэмждэг мэргэжлийн хүн ажиллуулаач гэж захиж байна. Төрөөс бүтээгчдээ дэмжих гэж байгаа бол  бизнес эрхлэгчдээ туслаач гэж байна.

Өрийн тааз гэж худал ярихаа боль. Өр чинь таазаа цоолчихсон. Жилийн 24 хувийн хүүгээр үйлдвэр босохгүй. Банкууд ломбард шиг ажиллаж байна гэж байгаа. Надтай уулзсан үйлдвэрлэгчдийн төлөөллийг би эх орончид гэж харж байгаа. Тэднээс авсан мөнгөөр  цагдаагаа хувцасладаг, хил манаж байгаа хүмүүсээ хооллодог. Монголын төрийн татвар төлөгчид тэжээдэг. Энэ өдөр хэлэлцэж байгаа Төсвийн тодотгол ч тэр хүмүүсийн өгсөн мөнгийг хэрхэн хуваахаа ярьж байгаа. Үндэсний үйлдвэрлэгч, бүтээгч хүмүүсээ дэмжих, өмөөрөхөөс ичих ёсгүй. Тэдний бүтээх үйлсэд саад болдог дарга,сайд ичихгүй бол би ичихгүй.  Би Ч.Сайханбилэг сайдын Засгийн газрыг бүтээгчдээ дэмжинэ гэж ойлгодог. Тиймээс ч Аж үйлдвэрийн яам байгуулсан байх. Энэ яам бүтээгчдэд тушаа болох ёсгүй. Монгол Улс үйлдвэрлэгчдэд тушаа болох биш дэмжих юм. Үйлдвэржилт Монголын хөгжлийн өнгийг тодорхойлно. Тиймээс үйлдвэрлэгчдээ дэмжье гэж уриалж байна.  Эдийн засгаа өөд татахын тулд үндэсний үйлдвэрлэгчдээ дэмжих ёстой. Төрөө засахын тулд хариуцлагыг дэмжих ёстой.

Олон хүн атга гурил,  тал талхны төлөө зүтгэж байна

Монголын төрд хамгийн дутагдаж, хэрэгтэй байгаа зүйл хариуцлага. Монгол Улс нэр төртэй орон байя гэвэл хариуцлагатай байх ёстой. Манай ард түмэн УИХ, Ерөнхийлөгч, Засгийн газарт бүх эрхээ өгсөн. Баялгийг нь зарцуулах эрхээ бидэнд өгсөн. Зарим нь хурлаа тасалсан ч сандал, ширээ нь нэртэйгээ байна. Төрд итгэхгүй байна гэдэг нь өөрт нь итгэхгүй байна гэсэн үг. Ерөнхийлөгчид итгэх  итгэл муу байна, Засгийн газарт итгэж өгөхгүй байна. Сонгогдлоо гэж сонсоод баярласан мөчөө бүү март. Сонгуулийн үеийн амлалтаа, ялаад хэлж байсан үгээ өдөр бүр санаж явъя. Хаана Монгол хүн зовно би тэнд байна гэж амлаагүй бил үү. Гэтэл албан тушаалын цоорхой хаана байна, хаана мөнгө байна, тэнд сонгогдсон хүмүүс тамираа барьж байна. Хариуцлагын ширээ өнчин, ард түмэн зовсон хэвээр байдаг. Итгэсэн, сонгосон хүмүүсийнх нь үг яриа зөрөхөд хүн бухимддаг. Гэр бүлээ тэжээх гэсэн хүнийг зовлон нойрон дунд нь сэрээдэг. Олон хүн атга гурил,  тал талхны төлөө зүтгэж байна. Хүмүүс амьдралдаа урьд өмнө байгаагүйгээр хичээж байна. 8хувийн хүүтэй орон сууцны зээл авсан иргэд хоёр дахь ажлаа хайж байна. Гэтэл УИХ-ын гишүүд чөлөөт цагаараа ажилдаа ирдэг.

Монгол Улс мөнгөгүйдээ, Монголын ард түмэн баялаггүйдээ ядарч байгаа юм биш. Улс нийгэм өөрчлөгдөж байна гэж 20 гаруй ажил ярилаа. Хариуцлагагүй төр өнөөдөр удирдлагагүй онгоцтой адил. Одоо энэ бүхнийг зогсооё. Үүнийг УИХ хийж чадна. Бид чадна, энэ ажлыг хамтдаа хийцгээе.

Үйлчилгээ мөнгөөр онгойдог цоож шиг байж болохгүй

Шилэн дансны хууль хэрэгжээд эхэллээ. Үйлдвэрлэгчид гаалийг, татварыг шилэн болгоё гэж шаардаж байна. Бүсээ дээрээс нь эхлээд чангалъя. Надаас эхлээд төсвөө таная. Сайд, дарга нарын өрөөний хэмжээг тогтооё. Ингэж чадвал албан хаагчид нь дарга нарынхаа өрөөнд багтах байх. Үйлчилгээг тусад нь гаргах, хувийнхнаар хийлгэх яасан бэ?  Барилга бариулдаг улсууд шиг л сайд нар гүйж байна.  Төсөв нь дутаад нэмэгдлээ авч чадахгүй байна, тэр сайд, гишүүний ажил хаалгаа барилаа гэж сонссон уу. Төрийн байгууллага байгаа учраас аж ахуйн нэгж байгаа юм биш. Аж ахуйн нэгж байгаа учраас төр байгаа юм.  Төр рүү очих ардын зам хүний сэтгэлээр хучаастай байдаг. Төр нь төр шиг байвал ард түмний итгэл эргээд ирнэ. Шийдвэр, шийтгэл, шүүр гэсэн 3 Ш үсгээр эхэлсэн үгнээс эхэлнэ.  Үйлчилгээ мөнгөөр онгойдог цоож шиг байж болохгүй. Шийтгэл байхгүй учраас иргэд бухимдалтай байгаа юм. Иргэдийнхээ бухимдлыг сонгосон гишүүн нь илэрхийлдэг байх ёстой. Энэ хүрээнд би Нийтийн сонсголын хуулийг баталсан. Улсын хэмжээний хариуцлагыг УИХ ярьдаг, аймгийнх нь аймагтаа, сумынх нь сумандаа хариуцлага асуух эрх байгаа. Нийтийн сонсголын хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш тэдэн албан тушаалтан иргэдээ сонслоо,  зэмлүүлээ гэсэн тоо гарвал Монгол улс хариуцлагатай болно. Хариуцлага асууж, тооцож сурсан төр нэр хүндтэй байдаг. Хүмүүс төрөөс хариуцлага тооцохыг шаардаж байна. Монгол хүн эрхтэй, Монгол төр хариуцлагатай байх ёстой.

Дараагийн удаад бид Иргэний оролцооны тухай хуулийн төслийг өргөн барина. Монголын хүч бол ард түмний хүч. Иргэдийн оролцоо идэвхийг дэмждэг, урамшуулсан төр иргэний ардчилсан төр гэж үнэлүүлдэг.  Манай улсын хувьд хөгжил дэвшил нь иргэдийн эрх оролцоогоор хангагддагаараа онцлогтой.  Орон нутгийн хөгжлийн сангийн мөнгийг битгий хасаарай. Хүмүүс асуудлаа өөрсдөө шийдээд яваг.  Аливаа амжилт хүндээ хүрч байж үр дүн нь гардаг.

Сонгогч хагас, гишүүн сайд бүрэн эрхтэй  байна

Тэнгэр оройгоосоо цоорвол  цэлмэдэг. Төр дээрээсээ хариуцлагатай бол цэвэршдэг. Албан тушаалтан нь хариуцлага хүлээдэг төрд шударга ёс тогтоно. Би энэ шинэ зүйл яриагүй байна. Шударга ёс бол сонгуулиар яриад зогсдог зүйл биш. Албан тушаалтай байхдаа шударга бай. Шударга ёс бол хүнээс өөрөөс нь эхэлдэг. Хариуцлага, шударга ёс гэдгийг манай иргэд хангалттай сонссон. Харин дүрийг нь харалгүй өнөөдөр хүрлээ. Өнөөдөр Монголын сонгогч хагас эрхтэй, гишүүн бүрэн эрхтэй, гишүүн сайд давхар эрхтэй байна. Хариуцлага бол өргөн ойлголт. Албан тушаалтан уучлалт гуйх нь хариуцлага мөн. Хариуцлагатай хүн ёс зүйтэй байдаг.  Нийгмийн дархлаа ёс зүйдээ байдаг. Ухамсартай төрийн түшээ хүн уучлал гуйхаас эмээдэггүй. Үүнийг зөрчвөл дараагийн шатанд эрүүгийн хариуцлага хүлээж байдаг юм. Хариуцлага гэдэг бол гадаад орнуудын албан тушаалтанд хамаардаг ойлголт биш. Монголчууд хариуцлага, дэг ёс гэдгийг дэлхийд мэдрүүлж явсан. Төрөө цэвэр журамтай байхыг монголчууд гэрээ цэвэр, хоггүй байхаас эхлэн зүйрлэдэг. Японд гишүүн нь дэвүүр тараагаад огцорч байхад манай гишүүд гивлүүртэй байж болох уу. Өрхийг нь тараая гэвэл хүүхдийг нь эрхлүүл, төрийг нь тараая гэвэл гишүүдийг нь эрхлүүл гэсэн үг байдаг. Манай парламентад суудал авсан намын гишүүд Засгийн газарт хамтарсаныг хүмүүс өөр өөрсдийнхөөрөө харж байна. Улс  төрд ялах, албан тушаалд очих дуртай, ажил хийх дургүй байж болохгүй. Хариуцлагагүй байдлыг тэвч гэж хэн ч хэрэггүй.  Төрийн захиргааны ажлаас ширхэг цаас ч дутах ёсгүй. Дээхнэ үед томилолтоос 10 цаас дутаасан, бичиг баримт гээгдүүлсэн бол хариуцлага тооцуулж байсан тухай манай ахмад ажилтнууд хэлдэг юм.

Өнөөдөр хэн ямар эрх ямба эдэлж байгаа нь түүхэнд сонин биш. Харин удирдагч манлайлагч хүнээс үлддэг зүйл бол сайн зүйл.

Сайн сайхан ойрхон байдаг. Муу муухайгаас салж болдог гэдэгт би итгэдэг. Монголын бүтээгч үйлдвэрлэгчид та бүхэнд хандаад “Эрхэм гишүүд ээ, баярлалаа” гэж хэлдэг үгийг сонсох ёстой. Бид чадна хэмээлээ.

Ийнхүү Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж чуулганы хуралдаанд үг хэлж, гишүүдээс  ч “Чадна” гэсэн амлалт авлаа. 

Н.Энх