Хувийн хэвшилд ажиллагсад сvvлийн vед “гологдсон хvvхэн” гэдэг шиг хvний тооноос хасагдах нь ээ. Уг нь Монгол Улсын vндсэн хуулийн хоёрдугаар бvлгийн 14.2-т “Хvнийг vндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хvйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шvтлэг, vзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж vл болно. Хvн бvр эрх зvйн этгээд байна.” гээд дурайтал заагаад өгчихсөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл ямар ч тохиолдолд ялгаварлан гадуурхаж болохгvй гээд хуульдаа заагаад өгсөн атал яаж ийгээл тэднийг гадуурхаад байгаа нь хачин.

g

Тэгсэн одоо бvр улайм цайм Vндсэн хуулийн дээрх заалтыг зөрчиж, НИТХ-аас шийдвэр гаргахыг харлаа. Тэр нь “Улаанбаатар орон сууц сан”-гаас төрийн албан хаагчдад орон сууцны урьдчилгаа төлбөрийн дэмжлэг vзvvлэхэд баримтлах журам”. Ингэхдээ “Улаанбаатар орон сууц сан”-гаас нийслэлийн нутгийн захиргааны болон харьяа байгууллагад ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчдад худалдан авах орон сууцных нь зээлийн урьдчилгаа төлбөрийн 50 хvртэлх хувийн дэмжлэг vзvvлэх. Журамд заасны дагуу нийслэлийн харьяа төрийн байгууллагад гурваас доошгvй жил ажиллаж байгаа, цаашид тогтвор суурьшилтай ажиллах, худалдан авах орон сууцныхаа урьдчилгаа төлбөрийн 50 хувийг төлж барагдуулах чадвартай, ажил олгогчоос тухайн төрийн албан хаагчид орон сууцны урьдчилгаа төлбөрийн дэмжлэг олгуулахаар шийдвэрлэсэн байх, урьдчилгаа төлбөр дутагдалтай боловч харилцагч банк, санхvvгийн байгууллагын зээл олгох бусад шалгуур vзvvлэлтvvдийг хангасан байх шаардлагатай гэх зэргээр зааж өгсөн байна. Vvнийг харсан төрийн албан хаагч нар “ямар гоё юм бэ, ашгvй байртай болох нь”, “хашаа байшингаа заръя” гэх зэргээр баярлаж байгаа бол хувийн хэвшилд ажиллагсад “аль дээрээс л төрийн байгууллагад шургалдаг байж” хэмээн амаа барьж суугаа. Vнэн хэрэгтээ хувийн хэвшлийнхнээс татвар, татаас авахдаа “баялаг бvтээгчид” гэх сvржин нэр зvvж онгироочихоод бусад vед эрхийг нь зөрчиж байдгаа больчихмоор юм.

h

Мэдээж энэ удаагийн шийдвэр ард иргэдийг ялгаварлан гадуурхсан анхны алхам биш л дээ. Өмнө нь цалин нэмэхээр болоход төрийн албан хаагчид гэж тусгайлан заана, тэтгэвэр тэтгэмж гэхээр мөн л нэг удаагийн буцалтгvй тусламжийг багш, цэрэг, цагдаагийн байгууллагынханыг тэтгэвэрт гарахад нь өчнөөн сая төгрөг олгоно, зарим байгууллага нь 13 дахь сарын цалин гэж хvртээнэ гэх зэргээр байнга алагчилж vзсээр ирсэн. Хувийн хэвшилд ажилладаг гэхээр л бvгд байр, орон сууцтай, машин болон цалингийн зээлгvй, баян тарган хvмvvс байдаг юм биш. Бусадтай л адил амьдрахын тулд хийж буй ажлаа чанартайхан хийгээд тvvндээ тохирсон цалин хөлсөө аваад явж байдаг. Төрийн байгууллагад ажилладаг “тусгай” хvмvvстэй яг адилхан хvн. Харин ч тэднийг бодвол цалингаа нэмvvлнэ гэж гоншигнодоггvй, ажил хаяна гэж айлгадаггvй, жагсаж, цуглана хэмээн сvрийг далайлгадаггvй. Өмнөх ажлаа л хийж байдаг, vнэндээ завгvй хvмvvс. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард Vндэсний статистикийн газар Монгол Улсын хэмжээнд нэг сая 148 мянган хvн ажил хөдөлмөр идэвхтэй эрхэлдэг. Тэдгээрийн 180 гаруй мянга нь төрийн албан хаагч гэсэн тоо гаргасан байна. Тэгэхээр төр 968 мянган ажилтныг гадуурхаж байна гэсэн vг.

h

Төрийн албаныхан “хувийн байгуулагад ажиллагсад гоё юм аа. Байр, машинаар шаг­нуулдаг, гадаад, дотоодод амардаг.” хэмээн атаархаж буй мэт vгсийг чулууддаг хэрнээ өөрсдөө бол хэзээ ч хувийн компанид ажилд орохгvй. Тэгээд ч тэр хэмжээгээр ажилтнаа урамшуулдаг компани монголд хэд байдаг бол гэдгийг бас бодох л хэрэгтэй. Хэдий ажилтнуудынхаа нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэж, ажлын бvтээмжийг нь дээшлvvлэхийг хvсээд ч чаддаггvй аж ахуйн нэгж Монголд маш их байдаг нь нууц биш. Тэр байтугай ажилчдынхаа нийгмийн даатгалыг ч төлдөггvй байгууллага хэдэн мянгаараа бий. Өнөөгийн нийгэмд өндөр цалин олгож, урамшуулал, бэлэг өгөхдөө ч “том” загнадаг компани тун цөөн. Тэдний хувьд олсныхоо хэрээр цацаж, боловсон хvчнийхээ бодлогыг тодорхойлж, vнэлж чаддагтаа, тийн загнаж буй хэрэг. Харин vйл ажиллагаагаа жигдрvvлэх гэж өөрсдийн мөнчгөрөөрөө зvтгэж яваа дундаж аж ахуйн нэгжvvдийн ажилтнууд хэрхэх болж байна вэ. 2014 оны сvvлээр Монгол Улсын дундаж цалин 758 мянган төгрөг гэдэг статистикийн судалгаа бий. Гэтэл 1-9 ажиллагсадтай 90 мянган аж ахуйн нэгж, байгууллагын дундаж цалин 500 мянган төгрөг байсан. Өөрөөр хэлбэл, улсын дунджаас дээрх 90 мянган аж ахуйн нэгж, байгууллагын цалингийн хэмжээ даруй 43 хувийн хол зөрvvтэй байгаа юм. Ийм байхад төр хувийн хэвшлийг ялгах байтугай хувийн хэвшлийг ч дотор нь ялгахад буруутахгvй байлтай. Эсвэл бvр “эхийг нь эцээж, тугалыг нь тураахгvй” гэдэг шиг хэн нэгнийг ялгаварлахгvйгээр аливаа шийдвэрийг гаргах хэрэгтэй баймаар. Хөөрхий ад vзэгдээд байгаа хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжид ажиллагсад нь төрд төлөх ёстой татваруудаа төлөөд ч ашиг шимийг нь хvртэж чадахгvй, бурхны оронд заларчихдаг тодохиолдол бишгvй бий. Зарим нь нийгмийн даатгалаа төлж байгаад нь баярлана гээч.

h

Тэр нь ядахдаа л цалингийн зээл авах баталгаа болж хувирах юм даа. Тvvнээс биш орон сууц байтугай хашаа, байшин бvр цаашлаад автомашины зээл авъя гэхнээ төрийн албаныхантай л адил төлөх ёстой урьдчилгаа мөнгөө өгч чадахгvй юм чинь. Тийм байтал төр иргэнээ ингэж алагчилж байна. Эсвэл өрх бvрээс хэн нэгнийг нь төрийн албанд заавал авч ажиллуулдаг журам бас гаргачих хэрэгтэй. Уг нь хувийн хэвшлийнхний буянаар төр өдий зэрэгтэй байгаа гэдгээ мэддэг л баймаар. Элдэв янзын татьар, татаасны ачаар төсвийн орлогоо бvрдvvлж байгаа атал тэнд нь ажиллагсадыг гоочилж байгаа нь яав ч зөв алхам биш гэлтэй. Vvрэхийг нь хувийн хэвшлийнхэн, аахилахыг нь төрийн байгууллагынхан гvйцэтгэж ирсэн гэвэл хилсдэхгvй л болов уу. Гэтэл “ишиг эврээ ургахаар эхийгээ мөргөнө” гэгчээр улсад олон жил татвараа төлсөөр ирсэн аж ахуйн нэгжvvддээ хэтэрхий ширvvлж байгаа нь тун тоогvй арга гэхээс яах вэ. Нэгэнт төрд ажилласан хvн л илvv эрх, ямба эдлэх юм бол бvгдээрээ төрийн албанд орж, бvтцийг нь бvр данхайлгадаг ч юм билvv.

f

Эх сурвалж: