“Рио Тинто” группын гүйцэтгэх захирал Сэм Уолш өнгөрсөн долоо хоногийн таамаглал дагуулсан зочин байлаа. Тэрбээр “Оюу толгой” компанийн нэг сая тонн зэсийн баяжмал экспортолсон баярын арга хэмжээнд оролцон, тууз хайчилж, хундага өргөөд буцсан гэхэд хэн ч итгэхгүй нь мэдээж. Ноён Сэм албан ёсны арга хэмжээнд оролцохдоо “Оюутолгойн ил уурхайн үйл ажиллагаатай биеэр танилцаж, Монгол ажилчдын хийж бүтээсэн амжилтыг хараад өөрийн эрхгүй бахархах сэтгэл төрлөө. Хоёр жил хүрэхгүй хугацаанд нэг сая тонн зэсийн баяжмалыг экспортод гаргана гэдэг нь үйл ажиллагаагаа эхлээд удаагүй Оюутолгойн хувьд томоохон тэмдэглэлт үйл явдал юм. Энэ амжилтын нэгээхэн хэсэг нь болж байгаадаа бид баяртай байна” хэмээн салбар компанийнхаа ажилтнуудад урам хайрласан байна лээ.

Оюутолгойн үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж байгаа ч Монгол Улсын Засгийн газартай хөрөнгө оруулалт, хамтын ажиллагааны гэрээний зарим асуудлаар хоёр тал нэгдсэн ойлголцолд хүрээгүй энэ үед чимээгүй ирээд буцсан гэвэл ташаарсан хэрэг. Хэлэлцээрийг тодорхой шат ахисан, эсвээс шийдэлд хүргэхийн төлөө “Рио Тинто” группын гүйцэтгэх захирал Сэм Уолш ирсэн. Тиймээс ч Оюутолгойн хэлэлцээр урагшилсан гэж үзэх эдийн засагчид ч байна.

Харин албан бус уулзалт, цайллагын ширээний ард ямар хэлэлцээр явагдсан нь бидний сонирхлыг татаж байна. Хэдийгээр тус компанийн зүгээс хоёр талын хэлэлцээрийн ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд байдаггүй, хэлэлцээр тусгайлсан ажлын хэсгийнхний хооронд явагддаг гэж хаалт, хамгаалалт хийж байгаа ч үүнд хэн итгэх билээ. Нөгөөтэйгүүр Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг дөрөвдүгээр сарын 5-нд олон нийтэд мэдэгдэл хийхээр товлосон байна. 

Ерөнхий сайдын мэдэгдлийг олон нийт Оюутолгойн асуудалтай холбон үзэх хэсэг байна. Учир нь “Рио Тинто” группын гүйцэтгэх захирал Сэм Уолшийг Ерөнхий сайдтай албан бус уулзалт хийсэн гэх таамаглал гарч байсан юм. Тиймээс л Оюутолгойн хэлэлцээр ямар нэг шийдэлд хүрчээ гэх нийгмийн ерөнхий хандлага байна.

Хэдийгээр хаврын чуулган нээлтээ хийх, Тавантолгойн хэлэлцээр үргэлжилж байгаа, энэ оны төсвийг дахин тодотгох, Эдийн засгийн форум зэрэг цаг үеийн асуудлууд ундарч байгаа ч Ерөнхий сайдын хийх мэдэгдэлд Оюутолгойн хэлэлцээр ч тодорхой байр суурийг эзэлнэ гэж үзэж байна.

Хэдийгээр хаврын чуулган нээлтээ хийх, Тавантолгойн хэлэлцээр үргэлжилж байгаа, энэ оны төсвийг дахин тодотгох, Эдийн засгийн форум зэрэг цаг үеийн асуудлууд ундарч байгаа ч Ерөнхий сайдын хийх мэдэгдэлд Оюутолгойн хэлэлцээр ч тодорхой байр суурийг эзэлнэ гэж үзэж байна.

Харин ноён Сэм Уолш гадаадын хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Бид эцсийн байдлаар саналаа тавьсан. Үүнийгээ дахин өөрчлөхгүй” хэмээн байр сууриа мэдэгдсэн байсан.

"Рио Тинто"-гийн зүгээс 127 саяас 30 сая ам.долларт хүргэж багасгасан татварын маргаан, хоёр дахь шатны далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэх дөрвөн тэрбум ам.долларын төсөл зэргийг хэлэлцэж, шийдвэрлэх санал тавьжээ. Тэрбээр цааш нь “Энэ бол эцсийн санал. Үүнийг бид маргаантай асуудлуудыг шийдвэрлэх боломжит арга зам гэж итгэж байна. Бид эцсийн шийдвэрт хүрэхийн тулд хэлэлцэх олон асуудал үлдсэн. Тиймээс өнгөрсөн долоо хоногт асуудлыг үргэлжлүүлэн хэлэлцсэн. “Рио Тинто” онцгой хандлага хүсээгүй. Бид Монголоос илүү тодорхой, баталгаатай байдлыг хүссэн. “Рио Тинто” групп татварын маргааныг шийдвэрлэхийн тулд олон улсын арбитрын шүүхэд хандахад бэлэн байгаа. Гэхдээ энэ нь уурхайн үйлдвэрлэлийн эхний үе шатад нөлөөлөхгүй гэж харж байна” хэмээжээ.

Цаашлаад “Бид ямар нэг онцгой эрх хүсч, тусгай шаардлага тулгаагүй. Асар их хөрөнгө оруулалт хийгдэх ийм хэмжээний төслийг урагшлуулахад шаардлагатай тэр л алхмуудыг хийхийг зорьж байна. Монголын Засгийн газартай хамтран шийдэх асуудлууд дээр ажиллаж байгаа. Зөвшилцөлд хүрнэ гэж итгэж байна” хэмээн олон улсад байр сууриа илэрхийлсэн байна лээ.

Гэхдээ манай тал ч “онцгой эрх” эдлэх гээд зүтгээд байгаагүйг мэдэгдчих хэрэгтэй болов уу. “Усыг нь уувал ёсыг нь дага” гэх манай ардын сайхан зүйр үг бий. Бид гадаадад очоод тус улсын ёсыг дагадаг. Тиймээс хууль эрхзүйн хүрээнд явагдаж байгаа хэлэлцээрт ч манай ёсыг, хуулийг дагах нь хөрөнгө оруулагчдын хүлээх үүрэг, хариуцлага.

Цаасан дээрх хэлэлцээрт өөрчлөлт оруулан зөвшилцөх эсэхээс Оюутолгойн хоёр дахь хөрөнгө оруулалт манай эдийн засагт орж ирнэ. Хоёр дахь хөрөнгө оруулалтын хүлээлт салбарын төдий бус нийгэмд байгаа. Тиймээс Оюутолгойн  зөвшилцөл, хэлэлцээр манай талд ч нааштай, эдийн засагт эергээр шийдэгдсэн байгаасай.

Н.Энх