Америкийн “www.highsnobiety.com” сайтад Монгол сумочидтой холбоотой нэгэн мэдээлэл нийтлэгджээ.

Өмнө нь “Part 1 of our guide” нийтлэлээр Японы үндэсний спорт буюу сумо бөх хэрхэн үүссэн, мөн спортын уламжлал ёс суртахуун зэргийг өгүүлсэн. Сумо бол хүч, эр зоригийн спорт. Одоо цагт сумогийн амьдрал бүхэлдээ өөрчлөгдөж эхэлжээ. Олон улсаас хамгийн өндөр үнэлгээ авсан сумогийн дэмжээнд ихэвчлэн гадаадын бөхүүд барилдах болов. Дээд зиндаанд амжилттай барилдаж байгаа 10 бөхийн гурав нь япон бол үлдсэн долоо нь монгол бөхүүд. Тэдний гурав нь сумогийн хамгийн дээд цол буюу ёкозүна цолтойгоор барилдаж байна.

Сумогийн түүхэнд 1749 оноос өнөөдрийг хүртэл 71 бөх ёкозүна цолонд хүрчээ. Харин 1998 оноос хойш японы ганц ч бөх ёкозүна болж чадаагүй байна.

Яагаад ийм олон жилийн түүхтэй сумогийн дэвжээнд гадаадын бөхчүүд амжилт үзүүлж буйг Япончууд ингэж хариулав. Хариулт нь “Үл хүндлэл, ялалтын төлөөх тэмцэл, харгис хэрцгий зантай учир гадаадын бөхүүд илүү амжилт үзүүлэх болсон байна” гэжээ. 1980 оноос сумогийн дэвжээнд гадны бөхчүүд барилдах эрх нээлттэй болсон. 

Гадны сумочдын олонх нь Монгол, Хавай, Самоа улсаас иржээ. “Өрсөлдөгчийн тоо нэмэгдэж, сумо залуу, хүчтэй бөхийн хомсдолд орсны улмаас гадаадын бөхүүд амжилт үзүүлж байгаа” хэмээн Япончууд тайлбарлах нь бий. Япон залуус бөх болохоос илүүтэй орчин үеийн ажил мэргэжил сонирхож буй нь гадаадын бөхчүүдэд боломж олгож байна ч гэж үзэх хүмүүс байдаг аж. Сумоч болохын тулд залуус их хөдөлмөрлөхөөс гадна сахилга батын дээд зэргийн хүмүүжилтэй байх гэрээнд гарын үзэг зурдаг. Бөхчүүдийг “rikishi” гэдэг.  Тэд саравчинд амьдардаг. Эдгээр эртний гэмээр зан үйлийн улмаас залуу бөхчүүд шантрах тохиолдол цөөнгүй. Залуу бөхчүүдийг амжилт гаргаж, дээд зиндаанд гарч, цолтой бөх болгохын тулд хатуу, ширүүн аргаар хүмүүжүүлж, орчноос тусгаарладаг. Энэ бүхэн залуу бөхчүүдэд бие сэтгэл санаа болон махбодийн хувьд ихээхэн дарамт учруулдаг байна.

Нэг залуу бөх хүнд бэлтгэл сургуулилт хийхээс гадна зодуулж, тэвчихийн аргагүй дарамтад байснаас нас барсан тохиолдол ч бий аж. Энэ мэт бэрхшээлээс шалтгаалан залуус сумо бөх сонирхохоо больсон юм. Сумо бол хатуу чанга дүрэмтэй, үзэл бодлоо илэрхийлж болдоггүй спорт. Сумог ивээн тэтгэх хүмүүс нэмэгдэж, тус спортыг сонирхох хүмүүсийн тоо ихэсчээ. Одоо цагт сумо маш том бизнесийн салбар болж. Ялалт байгуулсан бөх их хэмжээний бэлэн мөнгийг өөрийн болгох боломжтой.

Асашёорюү бол Монгол бөх. Тэрбээр япончуудад хүндлэгдсэн гайхалтай бөх. Хамгийн шилдэг нь ч байж магадгүй. Асашёорюү 184 см өндөр, 147 кг жинтэй ч бүх цаг үеийн хамгийн агуу сумочдын нэг. 11 жилийн хугацаанд өрсөлдөгчдөө хэзээ ч боломж олголгүй, үргэлж ялж байсан. Тэрбээр нэг жилийн зургаан башёд дараалан түрүүлсэн цорын ганц бөх юм. Тэр сумо бөхийг дэлхийд алдаршуулсан гэж хэлэхэд ч болно. Гэхдээ Асашёорюүгийн амжилт болон хувь хүн хоёр эрс тэс. Хэдий тэрбээр маргашгүй хүчтэй, гайхалтай ур чадвартай ч өөрийн төлөвшил, зан чанараасаа болж, сумогийн карьертаа цэг тавьсан.

Элчин сайдууд болон одууд хаана байна Асашёорюү тэнд байдаг. Энэ бүхнээс шалтгаан япончууд, Сумогийн холбоо түүнд таагүй хандах болсон. Тэрбээр дүрэм зөрчин архи уусан, солгой гараараа бооцооны мөнгийг авах зэрэг ёс зүйгүй үйлдэл хийж байжээ. Тэрбээр нэг удаа бэртлийн улмаас барилдах боломжгүй хэмээсэн ч Монголд очоод хөлбөмбөгийн тэмцээнд оролцож шүтэн бишрэгчдийнхээ итгэлийг хөсөрдүүлжээ.

Мөн нэгэн зоогийн газраар үйлчлүүлж байхдаа зодоон хийж, нэг ажилтны хамрыг гэмтээж байсан. Ингэж дүрэм, журам зөрчсөн Асашёорюүгийн статусыг хүчингүй болгохоор Сумо бөхийн холбооноос төлөвлөсөн байж. Үүнээс шалтгаалан тэрбээр их спортоо орхиж буйгаа мэдэгдсэн юм. Асашёорюү сумогийн ордноос явсан ч түүний орыг эзлэн Хакухо гэх Монгол ёкозүна үлдсэн юм.Тэр сумогийн дэвжээнд Асашёорюүгийн гол өрсөлдөгч байсан юм.  Хакухо 191 см өндөр, 164 кг жинтэй.

Шинэхэн ёкозүна Хакухо эхэндээ хүмүүжил, ёс суртахуун төгөлдөр нэгэн байсан юм. Тэрбээр ялалт, ялагдалын алинд ч ямар ч хувиралгүй, нэгэн хэвийн байдаг байлаа.  Хакуко гадаадын иргэн ч Японд хайртай гэдгээ мэдэгдэж байсан. Харин 2013 оны нэгдүгээр сар бүх зүйл өөрчлөгдсөн. Тэрбээр залуу бөхчүүдэд чанга хатуу хандах болжээ. Энэ оны нэгдүгээр сард тэрбээр 44 жилийн турш дархлаатай байсан домогт ёкозүна Тайхо аваргын амжилтыг эвдэж, 33 дахь түрүүгээ авч, хэвлэлийн гол баатар болсон билээ. Энэ их амжилтынхаа дараа тэрбээр архи уухаас гадна хэвлэлийн бага хурлын үеэр ч архи, согтууруулах ундааны тухай өгүүлсэн. Гэхдээ энэ үйлдэлдээ огтхон ч харамсахгүйгээр барахгүй, уучлалт гуйгаагүй юм.

Ёс суртахууны доголдол гаргасан сумочдыг хэн шүтэн бишрэх ёстой вэ. Яагаад гадаадын бөхчүүд тэр дундаа Монголчууд сумод тэргүүлэх болов. Монгол бөхөөр барилдахад их хүч шаардагддаг. Харин сумо харьцангуй тайвнаас гадна уян хатан дүрэмтэй. Гадаадаас сумог зорьж ирэгсэд ихэвчлэн санхүүгийн боломж муутай, тааруухан амьдралтай байдаг. Тэд баян чинээлэг болохын тулд сумо бөхийг, спортын амьдралыг сонгох нь бий. Гэхдээ тэдэнд өндөр хүмүүжил, ёс суртахуун дутагдаж буй нь ажиглагдах болов. Энэ бүхнээс шалтгаалан сумогийн амьдрал өөрчлөгдөж эхэлж байна.

Б.Дэлгэрцэцэг