Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Лхагваагийн Эрдэнэбулган нь 1940 онд Булган аймгийн Бугат суманд төржээ. Тэрбээр 1967 онд Болгар улсын Софи хотын хотын Хөгжмийн дээд сургуулийг дуулаач мэргэжлээр, 1980 онд Ленинград хотын Хөгжмийн дээд сургуулийг дуурийн найруулагч мэргэжлээр тус тус төгссөн байна.
Монгол туургатны хойморт зуун зууныг өртөөлөн уянгалж язгуур соёлын нь салшгүй илэрхийлэл болж дээдлэгдсэн хөгжмийн зэмсэг бол морин хуур юм.
Нэрт монголч эрдэмтэн О.Латтиморын бичсэнээр, тэмээн жингийн цуваа хүний алхаанаас төдий л их биш хурдтай явдаг байсан ба хүрэх газрын хол ойр, тэнгэр хангай, зам харгуйн нөхцлөөс хамаарч өдөрт 40 км хүртлэх газар туулдаг аж. Монголчуудын тэмээн жинг зорих газрын хол ойроор нь аймаг дотор, хошуу хооронд тээх жин буюу “ахар жин”, аймаг хошуунаас алсад хил хязгаарыг даван одох жин буюу “Холын жин” хэмээн ангилдаг. Жин тээхэд 10-15 тэмээ бүхий цуваа нэг “гал” болох ба дээд тал нь 10 гал буюу 150 орчим тэмээ бүхий цуваагаар аян жинд мордох нь цөөнгүй байжээ.
Монголчууд эртнээс их төлөв мод, модны ур үндэс зэргээр аяга тагш хийж хэрэглэж ирсэн төдийгүй мал, адгуусны эвэр, ясаар ч урлаж байсан нь цөөнгүй аж. Хүннүгээс эхтэй эртний улсуудын хаад ихэсийн булш бунхнаас өрнө, дорнын улс гүрнүүдээс гаралтай гоёмсог шаазан болон шилэн аяга цөөнгүй олддог. Хөх Түрэгийн үеэс эхлээд Монголчууд хүчирхэгжин мандсан 13-р зууны үеийн хүн чулуун хөшөөдөд аяга дүрсэлсэн байх нь элбэг.
Монголд анх удаа сонсголын тусгай хэрэгцээт иргэн киноны гол дүрд тоглосон явдал байж магадгүй. Мөн кино бүх хүмүүст зориулагдсан бөгөөд сонсголын тусгай хэрэгцээт иргэд хүлээн авч үзэх боломжтой гэдгээрээ онцлог. Э
Монгол угсаатны гэр ахуйн хэрэглэлийн нэгэн өвөрмөц бөгөөд уламжлалт нэгэн эд өлөг бол тулга юм.
Өдгөө язгуур урлагийн “Алтай” хамтлаг эл хөгжмийн зэмсэгийг дахин сэргээж олон гайхалтай аялгууг туурвиж буйг бид мэдэх билээ.
Энэ хүү олдвор нь НТ 50 оноос III зууны үед холбогдох бөгөөд он цагийн хувьд эртний Сяньби нарт холбогдохыг судлаачид онцлон тэмдэглэдэг байна.
Гэрээ төрсөн дүү Дамбийбалжир хэмээх лам хүнд өвлүүлсэн боловч тэрээр шилийн сайн эрийн замаар орж уул хадаар орогнох болсон тул гэрийг байшинтын хийдийн амбаарт хадгалж байгаад, сүүлд хамаатан болох уран дархан Дугарсүрэнд шилжиж, дархны зориулалтаар ашиглаж байжээ.
Монголчууд эртнээс 5, 8, 9, 10, 13 нүдтэй цацал хэрэглэж ирсэн бөгөөд “хөх мөнгөн тэнгэр эцэг, хөрст алтан дэлхий эх минь” хэмээн залбирч байгаль дэлхийн ааш аягт зохицон амьдарч ирсэн түүхтэй. Цацал гэдэг нь “газар дэлхийд дээж өргөхөд зориулж хийсэн есөн нүх (нүд)-тэй мод” ажээ. Цацал өргөх нь монгол хүний аж төрөн суугаа нутаг ус, орчлон дэлхий, тэнгэр огторгуйг тахин шүтэж, аргадан тайтгаруулж, хайр энэрлийг нь хүссэн зан үйл юм.
Монголчууд “Black Mirror”, “American horror story” зэрэг антологи цувралуудыг сайн мэднэ. Тэгвэл Монголд анх удаа антологи цуврал гарах гэж байгааг та мэдсэн үү?
XI-XII зууны үед холбогдох “Бугын эврэн элэгтэй нум сум, үйсэн хоромсого, бургасан мөстэй, төмөр зэвт сумнууд”-ыг толилуулж байна.
Номыг дээд шүтээн болгон урладаг уламжлал дэгээр хүрэн сум модоор зөрүүлэг хавсран, тагнай сугсуургад углуургадан ур зангидаж, түмэн наст лугаа алтан од суулган, хар сум модоор хөл тулааг бататган, зээ хашлагаар “донтор”-ын утгыг бэлгэдэжээ.
Эл ширээ нь харьцангуй жижиг буюу урт нь 28 см, өргөн нь 14 см, өндөр нь 13 см байна. Эл ширээний эзэн А.Амар нь харь гүрний дарамт шахалтаар дүүрэн он жилүүдэд БНМАУ-ын ерөнхий сайдын албыг 2 ч удаа хашиж (1928-1930, 1936-1939) шинэ тулгар улсынхаа тусгаар тогтнол, хөгжил дэвшлийн төлөө амь биеэ огоорон зүтгэж ирсэн төрийн зүтгэлтэн байлаа.
Отгоны бөөрөнхий шар чулуун гуурсны нуруун тал нь хавтгай. Малгайн отго тогосын нэг нүдэн өдтөй буй нь олон удаа зэрэг хэргэм хүртэж яваагүй, 1911 оноос эхлэн Монголын үндэсний тусгаар тогтнолын төлөө гадаад дайсантай амь хайргүй удаа дараа байлдаж, тухай бүр ялалт байгуулсан учир Богд хаант Монгол улсын Засгийн газраас Манлай ван цол хэргэм шагнасан байна.
Түүний хоёр хажууд цэцэг навчин хээтэй дэлбээ мэт хэсэг үргэлжлэх хийгээд титэмний суурь бүслүүр, их бие дээр эрдэнийн чулуу шигтгэж байсан нуух хоногууд харагдана. Уг дурсгалыг Монгол Улсын Засгийн Газрын 2003 оны 124 тоот тушаалаар “Хосгүй үнэт дурсгалт зүйл”-ээр батлагдсан.
Монголын Үндэсний музейн сан хөмрөгт маршал Х.Чойбалсангийн эдэлж хэрэглэж байсан болон гадаадын төлөөлөгчдөөс хүлээн авсан бэлэг дурсгалын зүйл нэлээд хадгалагдаж байдаг. Ийм үзмэрийн нэг бол цайны иж бүрэн шаазан эдлэл юм.
2. ГЭРЛЭЛТ БОЛ МЭДРЭМЖ. Гэрлэлт бол хариуцлага бас хамгаалалт.
Музейд өнгөрсөн түүхийн гэрч, хосгүй ховор, хамгийн гэх тодотголтой бүхэн бий. Тэдгээрийн нэг нь Манж гүрэн сүүлчийн амьсгалаа авч байсан тэртээ ХХ зууны эхэнд Монголын алс баруун хязгаарт дугуйлан байгуулж зарга өдүүлэх зэргээр шударга үнэний төлөө бурангуй ёсны эсрэг тэмцэж Ард хэмээн алдаршсан Аюушийн хэрэглэж байсан хуучин бор түрийвч юм.
Монголын бурхан шашны тэргүүн, Тавдугаар Богд Жибзундамба хутагт Лувсанчүлтэмжигмид /1815-1825/ бол Монголчуудын дунд алдаршиж үеэс үед ам дамжин яригдаж ирсэн эрхэм хүмүн байжээ. Түүний өмсөж байсан хэмээх нэгэн гутал Монголын Үндэсний музейд хадгалагдаж байдаг. Төдий л олон хүн мэдэхгүй ховор сонирхолтой эл үзмэрийг Сан хөмрөгч Б.Ууганбаярын судалгаагаар та бүхэнд толилуулж байна.