Үнийн өсөлт, ядуурал, ажилгүйдэл, улс төрийн хүрээний элдэв хулгайгаас шалтгаалан нийгмийн сэтгэлзүй тун тогтворгүй, хэзээ мөдгүй тэсрэхэд бэлэн байгаа. Энэ байдалд “Дүнжингарав”-ын уулзварт болсон үйл явдал гал нэмж, ард түмэн хэзээ л бол хэзээ төв талбайд гарч, Төрийн ордныг бүслэхэд бэлэн болж байна.
Аврагч эндсэний дараа оршуулгын зардал, мөнгөн тэтгэмж олгох тухай ярих биш тэдний эрүүл мэнд, амь насанд баталгаа болох өндөр чанартай, найдвартай хамгаалах хэрэгсэлтэй болгож өгөөч. Тэдний гэр бүл оршуулгын газар, мөнгөн тэтгэмжээр биш сайхан хүүгээрээ, ааваараа, ахаараа дутна шүү дээ.
Хотын дарга Х.Нямбаатар та эрх мэдлээ ашиглаж, давс мэт шорвог шийдвэрээ хэрэгжүүлж болно. Гэхдээ цагаа олно уу. Та туршилт хийж, туршлага хуримтлуулах гэж байгаа бол зуны цагт, дулааны улиралд хүссэнээрээ аашил. Даарч бээрэхгүй учраас иргэд үглэж дуулж байгаад дасчихна. Харин та эрх ашиг гэдэг үгээ хүссэнээрээ хэлж, эрх ашигтай хэсэг бүлэгтэйгээ “дайтна” биз.
Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн 1072 хувьцааны ногдол ашиг тараах нь нэгэнт тодорхой болжээ. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд өр дарна, үйлдвэр барина гэхчлэн элдэв шалтгаар хойшлуулсаар ирсэн ногдол ашгийг эрх баригчид сонгуулийн өмнөх урьдчилгаа болгон шилжүүлэхээр шийджээ.
Тэр нь “Өндөр насны тэтгэвэр авагч нас барвал түүний авч байсан тэтгэврээс 20 хувиар тооцон нөхөр эсвэл эхнэрийн тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлнэ” гэх. Өөрөөр хэлбэл тэтгэвэр авагч өндөр настан нас барвал түүний тэтгэврийн 20 хувь хань ижлийнх нь тэтгэвэр дээр нэмэгдэнэ гэсэн. Тухайлбал, 680 000 төгрөгийн тэтгэвэр авагч иргэн нас барлаа гэхэд үлдсэн хань ижлийнх нь 136 000 төгрөгөөр нэмэгдэнэ. Харин 550 000 төгрөгийн тэтгэвэртэй бол 110 000 төгрөгийн нэмэгдэл авна.
Өнгөрсөн он жилүүдэд хийсэн сонголтынхоо хал балыг бид хангалттай амсаж, бүтэн хоёр жилийн хугацаанд улсаараа хулгайчийг хайж, хулгайн талаар сонслоо, ярилаа. Энэ байдлыг цааш үргэлжлүүлэхгүйн тулд сонголт мэргэн байхаас гадна хуучин онд үлдсэн асуудлуудыг ч мартах учиргүй.
Сонгууль бүрийн өмнө Эрдэнэс Тавантолгой ХК-иар туг тахиж, 1072 гэх үхмэл эрхийн бичгээр шоу хийдгээ МАН энэ удаа ч орхисонгүй. Засгийн газар нь бүх иргэнд эзэмшүүлнэ хэмээн шоудаж, он гаргаад ногдол ашиг тараах нэрээр сонгуулийн авлигаа цацах нь тодорхой болж байна. 1072-ын ногдол ашиг гэж сая хүрэхгүй төгрөг иргэдийн данс руу хийж, шилний цаанаас чихэр долоолгодог үлгэр ирэх сонгуулиар ч үргэлжлэх нь.
Энэ бүхний эцэст “өөртөө гомд” гэсэн үг Монголын төрд, монголчуудад яг тохирно. Улс төрөө хойш нь тавиад газрын тосны үйлдвэрээ, цахилгаан станцаа барьсан бол өнөөдөр ийм өрөвдөлтэй байдалд орж, гуйлгачин царайлахгүй байх байлаа. Арчаагүй амьдарсныхаа горыг нь амсах цаг болсон, хохь нь!
Нүүрсний хулгайг илчлэх нээлттэй сонсголын хоёр дахь үе шат ирэх даваа гаригт эхэлнэ. Эхний үе шат өнгөрсөн долоо хоногт явагдаж, “жижиг” гэж нэрлэгдсэн оро нутгийн Тавантолгой ХК-д АН-ынхан хэрхэн үүрлэснийг олны өмнө илчилсэн. Ирэх долоо хоногт эхлэх сонсголд МАН-ын томчууд гэрчээр дуудагдаж, эрх баригчдын нүүр улалзах ээлж ирнэ.
Үнэндээ нийлүүлэлтээ тогтворжуулж чадахгүй байгаа нь Монгол Улсын буруу. Хил дээр шатахуун ачсан өчнөөн вагоныг очерлуулж, гацаадаг нь Монгол Улс. Дотоодын зохион байгуулалтгүйгээс өнгөрсөн сарын эхээр гэхэд хил, боомт, өртөөдөд 29 100 тонн шатахуун тээвэрлэсэн 485 вагон зогсож байсан.
Ард түмний бодлоор бол нүүрсний хулгайн сонсголд Б.Ганхуяг заавал оролцох учиртай. Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн 2018 оноос хойших алдаа, оноо бүхэн энэ хүнтэй холбоотой. Нүүрс хулгайлсан уу эсвэл хулгайд алдсан уу, тендерүүдийг хууль бусаар шалгаруулсан уу эсвэл шахаанд орсон уу гээд түүнээс асуух олон асуулт хариултаа хүлээж байна. Магадгүй тэр өөрөө нүүрсний хулгайч эсвэл жинхэнэ хулгайчийг нэрлэх ганц хүн ч юм билүү.
Нийслэлийн иргэд “Дэлхийн хотуудын жишгээр Улаанбаатар хот түүхэндээ анх удаа бонд гаргалаа” гэсэн реклам сурталчилгааг хаа нэгтээ харсан байх. “Улаанбаатар бонд”-оос нийтдээ 500 тэрбум, эхний ээлжинд 277.8 тэрбумыг босгож, нийслэлийн тулгамдсан асуудлыг шийдэх нь Д.Сумъяабазарын амбиц байв.
Ахмадуудыг тэтгэврийн 100 мянган төгрөгийн нэмэгдлээр худалдан авч болно. Гэхдээ цахим системээр саналаа өгөх хэмжээний мэдлэг, мэдээлэлтэй, олон нийтийн сүлжээний идэвхтэй хэрэглэгчид нь залуус, хөдөлмөрийн насныхан гэдгийг мартаж болохгүй. Тэд сонгуулийн шуургыг, саналын шугамыг хааш нь эргүүлж магадгүй.
Харин Х.Нямбаатарт улс төрийн дэмжлэг хангалттай бий. Тэр Ерөнхий сайдын албан ёсны томилгоотой хотын анхны дарга байх. Тиймдээ ч Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хотын даргын тамгыг өөрийн биеэр албан ёсоор гардуулж, “Засгийн газар нийслэлээ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ дэмжиж ажиллана” гэж хэлсэн.
Өвлийн хүйтэн хаяанд ирчихээд байхад нийслэлчүүд автобусны буудал дээр багшралдан, жиндэж зогсоо нь Ж.Сүхбаатар, Д.Сумъяабазар нарын буруу. Тэднийг сайдын, хотын даргын албанаас буулгасан төдийгөөр өнгөрөөх ёсгүй. Тэд хуулийн хяналт шалгалтад ч хамрагдаж, хариуцлага хүлээх ёстой. Ёсзүй нэртэй худал баг зүүж, хариуцлага хүлээсэн нэрээр албан тушаалын сандлаас бууснаар асуудал дарагдах ёсгүй.
Ядаж иргэд төлсөн татварынхаа хэрээр төрөөс үйлчилгээ авч чаддаг бол асуудал өөр. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хэрээрээ ипотекийн зээлийг асуудалгүй авдаг. Эрүүл мэндийн даатгал төлсөн хэрээрээ хүссэн эмнэлэгтээ очер дараалалгүй үзүүлдэг, хэвтэн эмчлүүлдэг. Аж ахуйн нэгжүүд ч ялгаагүй, асар олон төрлийн татварыг төлсөн хэмжээгээрээ төрийн дэмжлэгийг танил талаар бус шударгаар авдаг байсан бол монголчууд татвар гэх мангастай, төр гэх дайсантай болохгүй байлаа.
Мөнгө төлж авсан үйлчилгээ маань эцэстээ айдас түгшүүрт автуулж, амьд мэнд салахыг л хүснэ. Ийм байдал хэдэн арван жил үргэлжилж, өнөөдөр ч байсаар л байна. Сүүлийн таван жилд такси нэртэй 60 халтуурчин үйлчлүүлэгчээ хүчиндсэн гэх тоон мэдээлэл байна. Бид хохирогчийг тоолж сууснаас өөр юу ч хийсэнгүй.
Үүний цаана хичнээн гаж донтон машиныхаа улсын дугаарыг тайлж байгааг тааварлах боломжгүй. Тиймээс бүгдээрээ улсын дугааргүй машины “ан”-д гарцгаая. Хаана, хэзээ тааралдсанаас үл хамаараад харагдсан газар бүрт нь цагдаагийн байгууллагад мэдээлцгээе. Өдөр, шөнийн ялгаагүй улсын дугааргүй л бол тухайн машины байршлыг цагдаад хэлцгээе.
Шоронг согтуу жолоочоор дүүргэхгүй байх өчнөөн арга байна. Хоригдол гэсэн нэр зүүж, ялтан гэсэн бүртгэлтэй болохыг хүсэхгүй л байгаа бол согтуугаар жолоо барихаа л больчих. Дуудлагын жолооч, такси дуудах зэргээр архи амссан л бол жолоо атгахгүй байх асар олон сонголт байна. Тун энгийн бас амархан. Өөрөө ч, өрөөлийн эрүүл мэнд, амь нас ч бүрэн бүтний дээр хоригдол, ялтан гэсэн нэргүй, бүртгэлгүй.
Монгол Улсын сайд, Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах үндэсний хорооны дарга Ж.Сүхбаатар, нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумъяабазар нар ажлаас чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өглөө. Тэд улстөрчийн намтартаа “огцорсон” гэх хоч нэмэхийг хүсээгүй учраас яаран мэдээлэл хийж, “өөрийн хүсэлтээр ажлаас чөлөөлөгдсөн” чимэгтэй болж үлдэх нь тодорхой болов. Гэхдээ эцсийн шийдвэр гараагүй, ногоон автобусны асуудал ч дуусаагүй байна.