Ирэх оны улсын төсөв, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, үргэлжлүүлээд Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулах эсэх гээд цаг хугацаатай шийдэх асуудлын өмнө УИХ тулж ирээд байна. Хааны алба халаатай, эзний алба ээлжтэйг эрх баригчдад цаг хугацаа сануулж, ирэх сонгуулийн жил хаяанд ирлээ.
Утааны асуудал улс орны эрх ашиг гэхээсээ илүү намуудын хувьд улс төрийн тоглолт хийх нэг сэдэв болсоор ирсэн. Одоо ч энэ асуудал үргэлжилж байна. МАН –ын зүгээс нийслэлд түүхий нүүрс оруулахыг хориглож, шахмал түлш үйлдвэрлэж, нийлүүлэх аргыг сонгон хэрэгжүүлж байна. Энэ асуудал дээр алдаа оноо байгаа нь үнэн. Гэхдээ гадаа дулаахан болоод ч тэр үү утаа нэлээд багасчээ. Гэхдээ АН-ын зүгээс МАН-ын хэрэгжүүлж байгаа агаарын бохирдлыг бууруулах шахмал түлшний аргыг төдийлөн сайшаахгүй байгаа.
Үндсэн хуулийн цэцийн нэр хүнд унасан нь үнэн. Гэхдээ одоогийн Цэцийг хэн бий болгосон гэхээр улстөрчид өөрсдөө юм. Парламент Ерөнхийлөгчтэй “тохиролцож” байж, өөрсдөө кноп дарж, дэмжиж, томилсон хүмүүстээ өнөөдөр чадуулчихаад л “чарлаж”суугаа хэрэг.
ҮХЦ улстөржсөн газар, улстөрийн томилгоотой, аль нэг нам, хэн нэг гишүүнд үйлчилж байна гэсэн шүүмжлэл өрнөж байна. Өнөөдрийн ҮХЦ-ийн даргаас эхлээд гишүүд энэ парламентын бүрэн эрхийн хугацаанд томилогдсон. Аль нэг нам, хэн нэг улстөрчдөд үйлчилсэн гэвэл эрх баригчдад овоглогдохоор байгаа. Тиймээс энэ удаагийн шийдвэрээр Цэц буруутгагдлаа ч өөдөө хаясан чулуу өөрсдөд дээр нь унаж байгаа. Тиймээс нөхцөл байдлыг урьдчилан мэдсээр байж, Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар аюулын дохио мэт хүлээж авч, матрын нулимс унаган олон нийтийн зэвүү дургүй хоёрыг зэрэг хүргэв.
Сөрөг хүчний эргэж буцсан үйлдэл олон нийтэд үнэн дүр төрхийг нь харуулснаас бус эрх баригчдад хяналт тавьж, ард түмний дуу хоолой болж байна гэдэгт итгэлтгүй. Тэгээд ч цөөнхийн цөөнх суудалтай, бүлэг байгуулах хэмжээнд сонгосон ч таран бутарч, зөвлөлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа хүчгүй дээрээ хүчингүй болсноо АН өөрсдөө ч мэдэж байгаа. Парламент дахь гурав дахигч хүчний төлөөлөл О.Баасанхүүгийн хэмжээнд сөрж чадахгүй байгаа нь үнэн.
ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Тува улсын Тэргүүн Шолбан Валерьевич Кара-оол манай улсад чимээгүйхэн айлчилж, Ерөнхийлөгч Х.Баттулгатай уулзалт хийгээд буцлаа. Энэ айлчлалын өмнө оросын хэвлэлүүдэд тэрбээр мэдээлэл өгсөн байна. “Кызыл-Курагино чиглэлийн төмөр замын шугамыг үргэлжлүүлэн Монгол Улсын нутгаар дамжин Хятад хүргэх асуудлыг хэлэлцэх хүсэлтэй байна” хэмээн Тувагийн тэргүүн “Интерфакс” агентлагт мэдэгджээ.
Редакцийн утас дуугарч “Банкнаас 40 мянган юань авах авах гэтэл 10 мянганыг өгнө гэлээ. Учирлаж, гуйж байж 20 мянган юань авлаа. Төв дээрээс нь очоод авах гэтэл “Найман шарга”-ын ченжүүд үүдээр нь эргэлдэж, байна. Валют “Найман шарга”-ын ченжүүдийн мэдэлд орсон байна” хэмээн уншигч маш ихээр бухимдсан хоолойгоор санал хэллээ. Монгол Улс “Саарал жагсаалт”-д орсноо олон улсад зарлуулсан сөрөг үзэгдэл валютын ханшийн өсөлт хязгаарлалтаас ийнхүү эхэлсэн.
Хамгийн хачин нэг юм гэвэл Үндсэн хуулийн манаач болсон Цэц дуугарсан ч үгүй. Дээр нь хөх тэнгэр л байдаг гэж ирээд тэдэнд хэн ч нөлөөлж чадахгүй гэж сүрхий томъёолдог Цэц Үндсэн хуулиар ингэж “тоглож” байхад ганц үг ганхийхгүй байна гэдэг анхаарал татаад байгаа юм.
Засгийн газар ирэх оны төсвийг боловсруулахдаа тооцсон эрсдлүүд дотор “саарал жагсаалт” ч багтсан байна лээ. Тиймээс энэ нь эрх баригчдын хувьд олон улсаас шийдвэрлэсэн “гэнэтийн цохилт” биш. Эдүгээ “саарал жагсаалт”-д орохгүй байх богино хугацаанд гарах төлөвлөгөө бус ФАТФ-ын зөвлөмжийг л У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар хэрэгжүүлэх байсан юм, зүй нь. Тиймээс хоёр жилийн өмнөх зөвлөмжийг хэрэгжүүлж чадаагүй эрх баригчид, богино хугацаанд гарах төлөвлөгөөгөө биелүүлнэ гэж найдалтгүй. Тэгээд ч одоо эрх баригчид “саарал жагсаалт” бус сонгуульдаа анхаарал тавина.
Эрх баригчдын тухайд зөвхөн Үндсэн хуулиар сөрөг хүчин болон Ерөнхийлөгчийн хараат болоод зогсохгүй “саарал жагсаалт”-аар Монголыг бүхэлд нь олон улсын санхүүгийн хараат болгосон саар үзүүлэлттэй сонгуулийн жилийг угтаж байгаа нь үнэн. Бүрэн эрхийн хугацаандаа цаасан дээр зурсан эдийн засгийг өсөлтөө хөрсөн дээр буулган чадаагүй нь ч туйлын үнэн. Харин энэ парламентын түүхэн шийдвэрийн нэг болох Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл гуравдугаар хэлэлцүүлгээрээ урагшилж батлагдах уу, гацаанд орж дарагдах уу гэдгийг ирэх өдрүүдийн улс төрийн агаар харуулах биз.
Эдийн засагчид “саарал жагсаалт”-д орсноор гадны хөрөнгө оруулагчид зайгаа барина гэдгийг сануулсан. Энэ сануулга Японоос эхэлж, биеллээ олж эхэллээ. Барилгын ажил нь дуусч, менежментийн төсөл нь эхэлж, өнөө маргаашгүй нээгдэхдээ тулсан шинэ нисэх буудлын ашглалтад дахиад л хойшлох нь, энэ янзаараа.
Цаасан дээр хориг арга хэмжээ авах талаар дурдаагүй ч хөрсөн дээр сөрөг үзүүлэлтүүд мэдрэгдээд эхэлсэн. “Саарал жагсаалт”-д орох сургаар ам.долларын ханш буураагүй өссөөр ирсэн үзүүлэлттэй байгаа. Цаашлаад гадаадын хөрөнгө оруулалт саатаж, төлөвлөсөн ажил хугацаандаа эхлэхгүй, зогсох эдийн засгийн эрсдэлтэй өдрүүд үргэлжлэх нь.
Орон нутгийн хөрөнгө оруулалтын төсвийн дүн гишүүдийн бухимдлыг хамгийн ихээр хүргэж байна. “Ганц тойрогтоо дөрвөн аймагт төсөв хамгийн бага хэмжээтэй тусгажээ. Тойргийн мандатаар биш, аймгийн хүн амынх нь тоогоор төсөвлөх хэрэгтэй” гэсэн шүүмжлэлийг гишүүд хэлж байв
Өнгөрсөн жилүүдэд амиа алдсан хүмүүс өөрсдийн буруугаас болсон гэж орхиё. Тэгвэл энэ сард амиа алдсан долоон хүн төрийн, Засгийн газрын шийдвэрийг хэрэгжүүлж байгаад хорвоог орхилоо. Тэгвэл яах вэ, Ц.Даваасүрэн сайд аа?!
Улсын төсвий хөрөнгө оруулалтаар 2017-2020 онд нийтдээ 232 цэцэрлэг, 156 сургууль, 53 дотуур байр, 68 соёлын төв, 92 эмнэлэг зэрэг нийгмийн салбарын нийт 601 барилга ашиглалтад орж байгаа аж. Өнгөрсөн хугацаанд, өнөө жил ч бөөн бөөн бүтээн байгуулалт ашиглалтад орсон нь лав мэдрэгдээгүй дэг.
Иргэн М.Майрагийн энэ үгний хариуд УИХ-ын дарга болоод албаныхан тачигнатал инээж байна. Мэдээж, паартай байшинд амьдардаг, утааны бүсээс хол дарга нарт энэ яриа инээдэм байх нь ойлгомжтой. Гэхдээ энэ бол гэр хороолол амьдарч байгаа иргэдийн бодит амьдрал, бодит айдас.
УИХ шийдвэрээ гаргаагүй ч 30 тэрбумын зардал гаргах ганцхан асуудлаар Ард нийтийн санал асуулга явуулахгүй нь тодорхой болоод байгаа. Хэрвээ төслийг гуравдугаар хэлэлцүүлэгт шилжүүлж, УИХ хууль батлах бүрэн эрхээ эдэлье гэхэд Ерөнхийлөгчийн болон АН-ын зөвлөлийн саналыг хүлээж авахаас аргагүйд хүрч, хоёрдугаар хэлэлцүүлэг задарна.
Утаа гээч намраас хавар хүртэл Улаанбаатарын иргэдийн зовлон гамшиг болж ирсэн. Энэ зовлон дээр улс төрийн тоглолт хийдэг, хөрөнгө мөнгө “босгодог” явдал энэ удаад ч бас давтагдсан байхыг үгүйсгэхээргүй нөхцөл үүслээ
Ирэх сонгуулийн чимээ оройтож, УИХ-ын гишүүд, улс төрийн намууд, УИХ-д горилогчид өөр өөрсдийн сценариа дэлгэж эхэллээ. ЖДҮХС-гийн зээл УИХ-ын гишүүдэд хүрснийг мэдээд бухимдсан олонд дараагийн “Итгэлийн зээл” гэгч “ард түмэн та бүхэн илүү сайн хөдөлмөрлөж, татвараа тушаавал дараа жил хүүгүй зээл авч үзүүлнэ шүү, бид” гэж тохуурсан аятай л сонсогдсоныг улстөрчид мэдмээрсэн. Гэвч улстөрчид нийгмийг тольдох бус тойрон хүрээлэгчдэдээ ваакумжуулсан байдгийг яалтай.
Ард нийтийн санал асуулгыг УИХ-ын ээлжит сонгуультай хамтатган явуулна гэвэл МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийн амлалтаасаа ухарсанд тооцогдоно. Учир нь дараагийн парламент Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг Ард нийтийн санал асуулгын үр дүнгээс үл хамаарч, өөрсдийн шийдвэрээр шинэчлэн хэлэлцэнэ. МАН 2020 оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө өмнөх парламентад хэрэгжүүлж чадаагүй амлалтаа дахин тусгалаа ч олонхи болох эсэх нь эргэлзээтэй. Эрх баригчид ирэх сонгуулиар ажлаа дүгнүүлнэ.