Монгол, Оросын хувь нийлүүлсэн УБТЗ нийгэмлэгийн Замын дарга Д.Жигжиднямаатай холбоотой нэг бус нэжгээд асуудал хууль хяналтын байгууллагын анхаарлыг татаад удаж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монголын хууль хяналтын байгууллага түүнийг шалгасаар, тэр ажлаа хийсээр л байгаа юм.
УИХ-ын даргын гаргасан захирамжаар бол өнөөдөр УИХ-ын ээлжит бус сонгуулийг хаахаар байгаа. Эдүгээ парламент дахь бусад улс төрийн хүчинтэй зөвшилцсөн ч, эс зөвшилцсөн ч Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслөө үргэлжлүүлэн хэлэлцэж, Ард нийтийн санал асуулгаа явуулахаас өөр гарц ирэх баригчдад үлдсэнгүй.
Олон улсын байгууллага ирэх онд манай улсын эдийн засгийг хүндхэн байх төлөвтэй гэсэн урьдчилсан таамаглалаа дэвшүүлээд байгаа. Харин Засгийн газраас боловсруулсан улсын төсвийн төслийг харахаар харин ч эдийн засгийн өсөлт иргэддээ мэдрэгдэхээр эерэг харагдаж байна. УИХ-аар улсын төсвийн төслийг хэлэлцэхэд зарлага нэмэгдэнэ үү гэхээс хасагдахгүй. Учир нь гишүүд тойрог тойрогтоо өнгөрсөн хугацаанд амласнаа хэрэгжүүлэх эцсийн боломж нь энэ удаагийн улсын төсвийн төслийн хэлэлцүүлэг.
Намын дарга У.Хүрэлсүхийн рейтэнг өндөр байгаа ч МАН-ын рейтэнг буурсан эсрэг тэсрэг үзүүлэлттэй байгаа. Тиймээс 200 гаруй мянган гишүүнтэй намынх нь нэр хүнд шалан дээр унаад байхад У.Хүрэлсүх гэдэг улстөрчийнх тэнгэрт тулсан өсөлттэй, өндөр байгаад яах вэ дээ. Лидерүүд ганцаар тодрох биш багаараа томордог гэдгийг эрх баригч хүчний удирдагч мэдэж л байх ёстой.
Нийслэлийн төлөөлөгчид бас хотын удирдлагууд “Улаанбаатар гэх их айл” хэмээн ярих дуртай. Харин энэ их айлд нь “эцэг” тогтохгүй бололтой. Сонгуулийн дөрвөн жилд хэдэн даргын нүүр үзэх ёстойг тааварлах боломжгүй болох нь.
МАН зөвхөн бусад улс төрийн хүчинтэй ч бус дотооддоо хагаралтай байгаа. МАН-ын фракц, бүлэглэлийн талцал, хагарлыг өөрт ашигтайгаар урвуулж, шантаажилж байгаа эрхэм бол Ерөнхийлөгч. Нэг хүнд “атгуулж”, бүрэн эрхээ эдэлж чадахгүй байгаа нь өнөөгийн эрх баригчдын эмгэнэл.
Улс төрийн хувьд харвал Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхэд эрх мэдэл хийх хөрөнгө нь байсан. Зарцуулсан. Хийсэн. Тэр хэмжээгээр “…50 хувь бууруулна” гэж ам гарсан. Хэрэв хотын утаа хэвээр үлдвэл У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар, хувь улстөрчийнх нь карьерт цэг хатгах хэмжээний нөлөө үзүүлнэ.
Өнгөрсөн долоо хоногт Ерөнхийлөгч Энэтхэгт, УИХ-ын дарга Эрхүүд айлчилж, Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар Ард нийтийн санал хураалт явуулах УИХ-ын тогтоолын төсөл гишүүдийн ирц бүрдээгүйгээс байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцэгдсэнгүй. Харин хэлэлцэх асуудлын гадуур “УИХ-ыг тарааж, ээлжит бус сонгууль явуулах” сэдвийг өнгөрсөн долоо хоногийн турш хүчтэй сэвлээ.
Төр, засгийг тогтвортой байлгахын төлөө сонгогчид 2016 онд Монголын улс төрийн ууган хүчинд үнэмлэхүй олонхийн суудал өгснийг парламентын гаднах удирдагч, хурандаа У.Хүрэлсүхдээ МАН-ын мянга мянган гишүүд, дэмжигчид өглөө бүр сануулж, мессэж илгээж баймаар. МАН-ын их хурлын төлөөлөгчид ч хоёр жилийн өмнөх түүнийг төрийн эргэлт хийлгэх гэж намын даргаар сонгоогүй байх.
Өмнөх тэмдэглэлүүддээ монголчуудын хувьд Халх голын дайн чухам юу байсан тухай монгол хүний өнцгөөс бичсэн. Сүүлийн дугаарт би япон хүний хувьд Халх голын дайн юу байсан талаар бодлоо хуваалцъя гэж бодлоо. Япон хүнтэй уулзсан монгол хүн, жишээ нь жуулчдад үйлчилсэн хөтөч-орчуулагч япон хүмүүс Халх голын дайны талаар огт мэдэхгүй байхыг хараад үнэхээр гайхан цочирддог.
Ирэх саруудад Ард нийтийн санал асуулга явуулах эсэх, УИХ-ыг тарааж, ээлжит бус сонгууль явуулах, эсвээс Засгийн газар огцрох гээд улс төрийн хүрээнд олон таамаглал явж байна. МАН аль ч хувилбарыг сонгосон Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн хэлэлцүүлэгт оролцохгүй гэдгээ албан ёсоор мэдэгдсэн АН, төслөө татан авсан Ерөнхийлөгч нарт эрх баригчдын эсрэг сценари бэлэн байгаа.
“Авлига бүү өг, бүү ав” гэдэг уриаг төрийн албан хаагчаасаа эхлээд удирдах түвшнийхэн мөрдсөн цагт авлига буурна. Түүнээс хуульгүйдээ авлигын сүлжээ үүсээд байгаа бус. Асуудлын гол нь төрийн ажлыг хувийн эрх ашгийн үүднээс хэрэгжүүлдэг л байгаа. Тэгээд ч сонгуулийн жил дөхсөн энэ үед УИХ-ын гишүүд гоё гоё нэртэй хуулийн төслийг хэдэнтээ өргөн барих биз ээ.
Парламентын гаднах намын даргаар удирдуулсан эрх баригчид хугацаанаасаа өмнө бүрэн эрхээ дуусгаж, тарвал дараагийн сонгуульд оролцохоос ч татгалзах хэрэгтэй. Хугацаанаасаа өмнө тарна гэдэг чинь амлалтаа хэрэгжүүлээгүй, хууль зөрчсөн гишүүддээ хариуцлага тооцож чадаагүй, УИХ оршин тогтнох эрхзүйн чадамжгүй гэдгээ албан ёсоор бататгаж байгаагаас гадна Монголын ардчиллын 30 жилийн хананд цав суулгаж байна гэсэн үг.
Сургуулийн захирал, сургалтын менежерийн танил тал, эсвэл ашигтай санал тавьсан нэгэнд сурагчдын “Үдийн цай”-г атгуулж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавьдаггүй байдал олон олон хүүхдийг дотор эрхтний суурь өвчтэй болгох аюулыг дагуулж байна.
Төрийн нэр нүүрийг, хөрөнгийг, ажил албыг шавар шавхайтай хутгадаг түшээдийн дэргэд тамирчдын алдаа дутагдал юу ч биш. Тэд хэнийг ч хохироогоогүй. Гэхдээ тэд ёсзүй, ухамсартай, хариуцлага үүрэх чадвартай учраас уучлал гуйж бөхийгөөд, ажлаа өглөө.
Халх голын дайнаас өмнө Зөвлөлтийн харгислалд баргуудтай хил залган нутагладаг буриадууд их өртсөн юм. “Японы тагнуул “ гэж олон хүн хэлмэгдсэн. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Хятадын коммунист намаас зугтаж Монгол Улсад орж ирсэн баргууд ч “ японы тагнуул” гэгдэж, хороогдсон юм. Японы тагнуулын хэргээс өөр хэргээр ч олон буриадууд хэлмэгдсэн. Тэдний дийлэнх нь Оросоос Монгол руу нүүн ирж суурьшсан буриадууд байв.
Эргэж буцсан зөвшилцөл эцэг хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаас бус засаглалыг өөрчлөх асуудал анхнаасаа тусгагдаагүй. Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх нь нийгмийн захиалга байтугай ард түмний хүсэмжлэл ч биш. Тэгээд ч Ард нийтийн санал асуулгаар ямар асуулт тавих нь УИХ-ын шийдвэрлэх асуудал.
Оросын хувьсгалаас зугтан, Хөлөнбуйрт ирж нутагласан буриадуудыг баргуудын өвөг гэдэг. Монголчуудын нийтлэг ижилсэл нь тэдний хэл. Аялга, үгийн зарим ялгаа бий ч нэгдмэл хэлтэй, нүүдлийн мал аж ахуй, ан гөрөө амьжиргааных нь суурь юм.
УИХ-аар Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар хэлэлцэж байна. Хоёрдугаар хэлэлцүүлэгтээ орчихсон. Ингэхээр удахгүй Үндсэн хууль өөрчлөгдөнө гэсэн үг.
Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл тусгай дэгээр явагддаг. Гишүүдийн 4/3 буюу 57 гишүүий ирцтэйгээр хуралдааныг явуулдаг. Тиймээс гишүүд хуралдааны дундуур ч гарч, орж санал хураалт явуулахад ирц бүрдүүлэх гээд түр хүлээлт үүсэх тохиолдол байнга давтагдаж байгаа юм.