Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл тусгай дэгээр явагддаг. Гишүүдийн 4/3 буюу 57 гишүүий ирцтэйгээр хуралдааныг явуулдаг. Тиймээс гишүүд хуралдааны дундуур ч гарч, орж санал хураалт явуулахад ирц бүрдүүлэх гээд түр хүлээлт үүсэх тохиолдол байнга давтагдаж байгаа юм.
Амьдрал их сонин. Орсон шигээ гардаг, өгсөн шигээ авдаг. Өнөөдөр У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газар хоёр жилийн өмнө байгуулагдаж байсан шигээ амархан нурахаар хэврэг болсон байна. Мэдээж хэрэг үүнд шалтгаан бий.
Халх голын дайн эхэлсэн шалтгаан нь монгол малчид Манж Го-гийн хилийг зөрчиж түүнийг Манж Го-гийн цэрэг довтолсон гэгддэг. Тийм ч байж магад, учир нь хоёр “хил”тэй байсан юм чинь.
Би түүхч биш, этнографич биш. Монголын түүхтэй холбоотой ном 40-50 уншсан. Мэдээж японоос өөр хүн бичсэн номнууд эдгээрийн дотор бий. Эдгээрээс болон Танака багштай Халх голоор аялаад суралцсанаа монголын залуучуудтай хуваалцъя.
Чингэлтэйн Засаг дарга байсан, эрхэм гишүүн Д.Ганболд онгоцонд суугаад гадагшаа ниссэн байна.
Чуулганы хуралдаанд ирц бүрдүүлэх асуудал мөн л хүлээлт үүсгэсэн хэвээр байгаа. Учир нь зарим асуудалд ойлголцолд хүрээгүй гишүүд хуралдаанд оролцохгүй "гүрийж", УИХ-ын дарга нэр дурдан зарласаар байгаа юм. Өчигдрийн үдээс хойшхи хуралдаан гэхэд товлосон хугацаанаасаа хоёр цагийн дараа эхэлсэн. Тэр байтугай эрх баригчид гишүүдээ "амаа үдэх"-ийг бүлгийн хуралдаанаар үүрэгдсэн гэх яриа ч гарсан.
Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан төсөлд “сонгуулийн тогтолцоог холимог хэлбэрээр явуулах”-аас тусгасан байлаа. Харин МАН-ын бүлэг УИХ-ын гишүүдийн тоог эцэг хууль тусгаж, тогтолцоог ердийн хуулиар мөрдүүлэх байр суурьт хүрсэн байна. Учир нь сонгууль бүрээр Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах асуудал тулгарна гэж “алсын хараатай” үзжээ. Хэдийгээр тоо биш тогтолцоогоо өөрчлөх нь чухал гэж ярьж байгаа ч энэ удаад эсрэгээрээ үйлчлэх бололтой.
Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг хэлэлцэх явц МАН-ын бүлгийн дотоод зөрчилдөөнөөс улбаалан ирц бүрдэхгүй гэх шалтгаанаар гацсаар байна. Маргааны бай нь УИХ-ын гишүүдийн тоо болжээ. 99 гишүүнтэй байх, 108 эсвэл 76 гишүүн хэвээрээ гэх маргаанаас болоод хуралдаа суухгүй байгаа юм байх.
Улс төрийн хүрээнд Үндсэн хуулийн төсөлтэй холбоотой зөвшилцөх асуудал ид яригдаж байна. Гэхдээ хуулийн утга, агуулга биш зөвхөн тоо тойрч зөрөлдөж эхэлсэн нь хачирхалтай
Юм юм руу ордог, дуугардаг таван гишүүн энэ парламентад бий. УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандан, Х.Нямбаатар, Л.Оюун-Эрдэнэ, Л.Болд, Т.Аюурсайхан нарыг хэлж байгаа юм. Гоёор хэлэх юм бол “Шүгэл үлээгч”, “ Тэмцэгч тав”, тааруухнаар бол “Поп тав” гэж олон нийт тэднийг нэрлэдэг.
Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийн төсөлтэй холбогдуулан УИХ дахь МАН-ын бүлэг 15 удаа хуралдаж, өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт ойлголцолд хүрэв бололтой. Гэхдээ энэ нь “64-ийн бүдүүн бүлэг” Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөлд бүхэлдээ санал нэгдсэн гэсэн үг биш. Эсрэг байр суурьтай гишүүд фракц, бүлэглэлээрээ хуваагдсан хэвээр байгаа.
МАН-ын бүлэг "УИХ 99 гишүүнтэй таван жилийн хугацаатай байх" саналыг дэмжиж, Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлж байна
Хууль бусаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниудын цуцална гэж байгаа ч асуудалд хувийн өнцгөөр бизнест хандаж байна уу гэсэн хардлага нийгэмд байгаа. Хариуцлагагүй уул уурхайн үйл ажиллагаа явуулсан компаниудын лицензийг хураагаад зогсохгүй, байгалийн нөхөн сэргээлтийг хийлгэх нь төрийн хууль. Харин хувийн үзлээр асуудалд хандаж, жирийн бизнес эрхлэгчдийг төрийн нэр, сүрээр далайн үйл ажиллагаанд нь халдаж болохгүй юм.
Тэрхүү тайланд Г.Алтан хатагтайн мөнгийг “зохицуулж” өгсөн Монголбанкны тухайд асуултын тэмдгийг, анхаарлын тэмдэгтэй хамт тавиад явуулсан бололтой.
Эрх баригчдын байр сууриа нэгтгэж чадахгүйгээс энэ асуудал Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах төслөөс хасагдах ч магадлалтай. Учир УИХ-ын сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулж, дараагийн сонгуулиа явуулах нь эрх баригчдын төдийгүй улс төрийн намуудын ч маргааныг таслах гарц байж мэдэх юм. Гэхдээ Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахдаа парламентын хяналтыг сайжруулж, гишүүдийн хариуцлагыг нэмэгдүүлэх үндсэн зорилгоо умартаж, ухарч болохгүй байлтай.
Монголын хамгийн урт, үзэсгэлэнт баянбүрд болсон Орхон голыг алтны компаниуд онилж байгааг манай сонин өмнөх дугаарууддаа хөндсөн билээ.
Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төсөлд Ерөнхийлөгчтэй тохиролцоонд хүрэх нь өнөөдөр эрх баригчдын хамгийн чухал асуудал болоод байгаа. Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийн төсөл угийн талцал, задралтай байгаа эрх баригч хүчний бүлэгт “гал дээр шар тос” нэмээд байна.
Гэтэл хэрэлдээд байгаа хоёр Дархан аваргын нэгийнх нь тал ямар их тачаадаж, энэ мэдээллийг “сэвж” байгааг нийтээрээ харж байна.
Сонгуулийн жилийн өмнө УИХ-ын бүрэн эрхийг нэмэгдүүлж, гишүүдийн тоог, бүрэн эрхийн хугацааг нэмж сунгах нь эрх баригчдад халтай. Гэвч Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг батлахдаа Ерөнхийлөгч болон сөрөг хүчинтэй тохироонд хүрэхгүйгээр олонхиороо хүч түрж болохгүй. Тиймээс л зөвшилцлийн ажлын хэсгийг Ерөнхийлөгчөөр ахлуулж, тохироог үргэлжлүүлж байгаа. Ерөнхийлөгчийн зүгээс ч зөвшилцлийн ажлын хэсгийн ахлагч гэсэн “цаасан малгай” өмсөх бус саналаа тусгуулах хатуу зарчим баримталж байгаа нь тодорхой.
Нэр бүхий 62 гишүүний өргөн барьсан төсөлд "Ерөнхий сайдыг УИХ-ын гишүүдээс сонгохоос гадна танхимын дөрөв хүртэлтх гишүүн УИХ-ын гишүүн байж болно" гэсэн заалтыг тусгасан. Харин Ерөнхийлөгчийн төсөлд зөвхөн “Ерөнхий сайд л УИХ-ын гишүүн байна. Бусад нь Засгийн газрын гишүүн УИХ-ын гишүүн байж болохгүй” гэж заасан. Ажлын хэсгийн хуралдаанаар Ерөнхийлөгчийн төсөл дэх заалт дэмжигджээ. Хэрвээ УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар дээрх заалт дэмжигдвэл “давхар дээл”-ийг бүрэн тайлахаар байгаа юм. Ингэхдээ Ерөнхий сайдыг л УИХ томилж, Ерөнхий сайд танхимаа өөрөө бүрдүүлэх юм.