Ц.Элбэгдорж гэх улс төрч Ч.Сайханбилэгийг дэмжиж, түлхэж байж шийдвэр гаргуулсан юм бол, сайд асан Ж.Эрдэнэбат, Д.Эрдэнэбат, Б.Болор нарын улс төрчид шийдвэр гаргалтад оролцсон, хамжсан юм бол тэд л буруутай, тэд хариуцлагаа үүрэх ёстой.
Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн нэг дэх хэлэлцүүлэг УИХ-аар явагдаж байна. Ерөнхийлөгчийн эсэргүүцэл, сөрөг хүчингүй хурал хаялт дор эхлүүлсэн эрх баригчдын Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийн хэлэлцүүлэг цаашид хэрхэн үргэлжлэх, ард нийтийн санал асуулга хэрхэн гарахыг ажиглах үлдлээ.
АН-ын зөвлөлийн долоон гишүүн парламентад өөр өөрийн байр сууриа илэрхийлж үг хэлэх эсвэл хуралдааныг орхиж гарах гэсэн хоёрхон сонголттой болсон. Эрх баригчдад нөлөөлөх чадамжгүй, ядаж л завсарлага авах эрхгүй.
Эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл “Эрүүл мэндийн яам, эрүүл мэндийн салбар бүхэлдээ өнөөдрөөс эхлэн бэлгийн замаар дамжих халдвар тэр дундаа тэмбүү өвчинтэй дайн зарлаж байна” хэмээн сүржин мэдээлсэн нь Монголыг энэ өвчнөөр алдаршуулах шалтгаан болов. Монголын Эрүүл мэндийн сайд өөрийн биеэр мэдээлэл хийж, салбар нь бүхэлдээ “дайн” зарласан гэхээр сүржин байх нь аргагүй.
ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдоржийн хүү Н.Анхбаяр Элчин сайдаар томилуулахаар Засгийн газраас дэмжлэг авч, тун удахгүй УИХ-аар хэлэлцүүлэн томилогдоно. Тэгвэл БХ-ын сайд Н.Энхболдын хүү Бээжингийн ЭСЯ, хүргэн нь Сөүл-ийн ЭСЯ-д тус тус томилуулж, ХХААХҮ-ийн сайд Ч.Улааны эхнэрийн дүү мах экспорлох эрх авчээ.
2019 оны тавдугаар сарын 3-нд Монгол Улсаас БНТУ-ын Истанбул хотод суух Ерөнхий Консулын газрын дэд консул Б.Баттүшиг, жолооч С.Эрдэнэбаяр нар Чех улсаас ХБНГУ-ын хилээр 70 кг хар тамхи тээвэрлэж нэвтрүүлэх гэж байгаад баригджээ. Монголчууд энэ хэргийг сарын дараа мэдэв.
100 хувь парламентын гишүүдээс бүрдсэн өнөөдрийн Засгийн газар УИХ-ын дэмжлэгтэйгээр оршин тогтнож байгаа нь туйлын үнэн. Хэрвээ УИХ-аас дэмжлэггүй, дан дээлтэй, парламентын гаднах сайдуудаас бүрдсэн бол аль эрт огцорсон байх байлаа. Тиймээс ч аль ч үеийн парламентад эрх ашиг үйлчилж, “давхар дээл”-тэй байх чин эрмэлзлэлтэй байдаг.
Басхүү нэг мандатаас сонгогдсон, тойроггүй гишүүд нэр дэвших эрхээ авах гэж намдаа л хандив өргөнө үү гэхээс сонгогчид “сохор зоос ч хаяхгүй” сурталчилгаагаа өрнүүлж, сонгогдсоныхоо дараа “ард түмнээс сонгогдсон” гэж цээжээ дэлдэнэ. Өнөөдрийн Монгол Улс нэг тойрог гэсэн хувилбарыг эрх баригч хүчин өөрсдөдөө зориулсан хувилбар гэж олон нийт шүүмжилж байгаа. Энэ нь ч үнэний ортой. Хэрвээ энэ хувилбараар сонгууль явбал төр олон удаа сонгогдсон эрхмүүд сонгогчдын олонхийн санал авах магадлалтай.
Ардчиллын тулгуур онол, олон намын тогтолцооны үр дүн болсон олон жижиг нам Монголд байдаг юм. Үзэл баримтлал, үйл ажиллагаа нь тодорхой бус жижиг намуудыг олон нийт сонирхдог ч үгүй л дээ.
Тэрээр МоАН-ын дарга, МоАХ-ны дарга, Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын дарга, Нийслэлийн ардчилсан намын даргаар ажиллахдаа нам, холбоо, төрийн агентлагаа баянголжуулах ажлыг л хийсэн гэхэд болно. Өөрөөр хэлбэл хаана ч очсон тойрон хүрээлэгчдээ баасны ялаа шиг шавуулж аваад, балмад залхай, хууль бус үйлдлүүдээ гардан гүйцэтгүүлдэг байжээ. Энэ арга барилаараа С.Эрдэнэ эдүгээ Ардчилсан намыг самарч байна.
Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг УИХ-д өргөн бариад байна. УИХ-ын ээлжит чуулганы үргэлжлэх хугацааг 75 хоног болгох, УИХ-ын гишүүн өөр ажил, албан тушаал хавсран ажиллахыг хязгаарлах, Ерөнхийлөгчид тавигдах насны босгыг 55 болгон нэмэгдүүлж, зургаан жилийн хугацаанд зөвхөн нэг удаа сонгогдоно.
Яг үнэндээ МАН-д том хуульд гар хүрэх эрх байхгүй л дээ. Өнгөрсөн хугацаанд Монголын парламентын түүхэнд харлаж үлдэх олон ч үйл явдал Төрийн ордонд өрнөснийг мартаагүй. Одоо ч өрнөж байна. Төрийн тэргүүний зүгээс хоёр ч удаа УИХ-ыг тарахыг шаардсан албан бичгийг хүргүүлсэн.
Эрх баригч намынхан Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаар зэхэж байна. Нэр хүнд нь унасан энэ парламентад эцэг хуулиа өөрчлөх ёс зүй байгаа эсэх асуудал яригддаг ч үнэмлэхүй олонх намын хувьд бүрэн эрхийнхээ хугацаанд Үндсэн хуулиа өөрчлөх нь зүйтэй гэж үзжээ.
Монголын ардчиллын цайз хэрэм болсоор ирсэн Ардчилсан нам дотоод ардчилал хийгээд гадаад нэр хүнд үгүй болж, гишүүд, дэмжигчдэдээ гологдон, олон нийтэд чамлагдан, оноо, рейтингийнхээ ёроолд унасан нь С.Эрдэнэ даргатай нь шууд холбоотой. Тиймээс л С.Эрдэнийн есөн шид нь бүрдэж, 15 шалтаг нь бүрэлджээ гээд байгаа хэрэг.
УИХ-ыг өөрөө тарах асуудлыг гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэх ч үүрэг чиглэлийг гаднаас л авах нь тодорхой, МАН-ын бүлэг. Шаардлагад дурдагдсан асуудлуудад хариулт өгөх нь эрх баригчдын үүрэг. Ерөнхийлөгч, сөрөг хүчин, цаашлаад олон нийт ч УИХ-аас, Засгийн газраас, тодруулбал МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхээс шаардлагын хариуг хүлээж, шаардаж байна.
Өөртөө итгэдэггүй, ид шидэнд итгэгчид, ээжийгээ шүтдэггүй, бурхан шүтэгчид, өөрийгөө хайрладаггүй, өрөөлийг хайрлагачид, өөрийгөө боддоггүй, бусдыг бодогчид, өөрөөрөө бахархадаггүй, өөр бусадаар бахархагчид л хамгийн туушгүй, байр суурь нь тодорхойгүй, тулхгүй хандлага гаргадаг болой...
Гэрээнд тусгагдсан зүйлүүд өмчийн эзэн Монголын талд өнөө ч, ирээдүйд ч ашгаа өгөхгүй, харин хөрөнгө оруулагч талд илүүтэй үйлчилсэн байхаар боловсруулагдаж, гарын үсэг зурагдсаныг ажлын хэсэг дүгнэлтдээ дурджээ. Цаашлаад 30 жилийн дараагаас Монголын талд ашгаа өгч эхэлнэ гэдэгч бодит байдал дээрээ нэг тэрбум ам.долларын өр төлөх нөхцөл бүрдэж болзошгүй аж.
Үндсэн хуулийн Цэцэд орж ирсэн сүүлийн үеийн гишүүд, ялангуяа улс төрийн намд олон жил ажиллаж, улс төрийн албан тушаалууд хашиж байсан хүнээр Цэцийг удирдуулж байна. Цэцийн даргын нам өнөөдөр төрийг барьж, засгийг байгуулаад ажиллаж байгаа. Цэцийн шийдвэр ингэж гараад байдаг.
Эрх баригч хүчин өнгөрсөн хугацаанд ам нээлгүй явж , бодлогоо хэрэгжүүлсээр ирсэн. Гэхдээ улс төрийн хүчнүүдийн МАН-д чиглэсэн дайралтад хариу өгөх үүднээс Хэнтийн нөхөн сонгуульд бэлтгэл ажлаа хангасан хийгээд "У.Хүрэлсүхийн нэрийг дэвшүүлж, МАН ялалт байгуулан ирэх сонгуулиа угтах байсан" гэж “матрын нулимс унагалаа”.
Үндсэн хууль зөрчсөн гэх үндэслэлд 2019 онд УИХ-ын нөхөн сонгууль явагдах нь тодорхой байсан тул УИХ-ын 22 дугаар тогтоолоор улс төрийн нам УДШ-д бүртгүүлэх, эвлэлдэн нэгдэх цаг хугацаа хангалттай байсан, иргэдийн эрх зөрчигдөөгүй гэж тайлбарыг ч дайж болохоор. Цаашлаад УИХ-ын нөхөн сонгуулийг товлон зарлах нөхцөл бүрдээгүй байхад санхүүжилтийг урьдчилан улсын төсөвт тусгах нь мөн хуулийн зөрчилтэй тулгарах магадлалтай байсныг ч харгалзан үзэх хэрэгтэй. Ямартай ч парламентын бүрэн эрхийн хугацааны хагас жилд УИХ-ын 42 дугаар тойрог төрд төлөөлөлгүй “эзэнгүйдэж” улстөрчдийн “тоглоомын талбар” болсоор ирэх сонгуулийн жилтэй золгох нь ээ.