Цар тахал ч бүрэн намжаагүй, улс орон, өрх гэр бүл, байгууллагын санхүү, эдийн засгийн нөхцөл байдал ч амаргүй байна. Тиймээс эрүүл мэндээ хамгаалж, эдийн засгаа хэмнэн, энэ жилийн шинэ жилийн үдэшлэгийг ч улс даяараа алгасъя. Цаашид ч хэвшил болгон нүсэр баяр, хавтгайрсан архидалтаас ангижиръя.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн үглэн дуулан яваа “Алсын Хараа-2050” бодлогын баримт бичигт Монгол Улсыг чинээлэг дундаж давхарга зонхилсон орон болгоно зорилт бий. Тэр чинээлэг дундаж давхаргаа орох оронтой, унах унаатай, эрүүл мэнд, боловсрол, аялал зугаалгадаа зориулах хадгаламжтай хэсэг бүлэг гэж “Алсын Хараа-2050”-д тодорхойлсон байдаг.
Сангийн сайд. Б.Жавхлан 2023 оны төсвийг “Томоохон тохиргоо, засвар хийсэн улс төрийн зоримог шийдэлтэй төсөв болсон” хэмээн тодорхойлоод буй. Шинэ хөрөнгө оруулалт хийхгүй, урьд өмнө эхэлсэн улс орны нийгэм, эдийн засагт ихээхэн үр ашигтай томоохон төслүүдийг 2023 онд эхлүүлж, заримыг нь дуусгана.
УИХ-аар Монгол Улсын 2023 оны төсвийг хэлэлцэж эхэллээ. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2023 оны төсвийг “Төсвийн реформын эхлэл цэг” гэдгийг тодотголоо. Өнө удаан хугацаанд, улсын төсөв хэлэлцэгдэх бүрт яригддаг тойргийн төсөв, УИХ-ын гишүүдийн хувиас татгалзсанаараа ирэх жилийн төсөв том шинэчлэлийн эхлэх цэг хэмээн тодорхойлжээ.
Мал аж ахуйн орон Монгол Улс жилд 15 сая арьс ширийг боловсруулахгүй, хог болгон хаядаг. Хөдөө нутгийн жалганд, Эмээлтийн түүхий эдийн хашаанд хатаж хорчийн, үмхийрэн хаягддаг арьс ширийг боловсруулж, бэлэн бүтээгдэхүүн болгож, цаашлаад экспортолвол ихээхэн хэмжээний ам.доллар орж ирэх нь тодорхой. Харамсалтай нь бид малынхаа түүхий эдийг ч боловсруулах чадамжгүй, аж үйлдвэргүй.
Иргэдээ “ул” хэмээн гоочилдог Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын яамныхан үнэн хэрэгтээ өөрсдөө “ул” юм. Энэ яам Засгийн газрын “Халамжаас Хөдөлмөрт” бодлогыг хэрэгжүүлж чадахгүй нь аудитын дүгнэлтээс хангалттай харагдаж байна. Төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй энэ яамнаас ядуурлыг бууруулж, ажлын байрыг нэмэгдүүлэн, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжинэ гэж горьдолтгүй аж.
МАН эрх барьсан хугацаандаа хувийн бизнесийг булааж, бизнес эрхлэгчдийг “аав”-ынд аваачиж хийснээрээ түүхэнд үлдэх нь гарцаагүй. Төрийн өмчийг үнэгүй авсан, булаасан, дээрэмдсэн гэсэн нэр шошго зүүж байгаад буцааж авдаг тогтолцоо аль хэдийнэ тогтжээ. Товчхондоо Монголын төр бизнес эрхлэгч болох замдаа хэдийнэ шуударсан гэсэн үг.
Шинэ сэргэлтийн бодлогод “Дарханы арьс шир боловсруулах үйлдвэр болон татан авах дэд төвүүдийг байгуулах ажлыг зохион байгуулна” гэсэн зорилт бий. Энэ бодлогыг хэрэгжүүлэх ажил хэдийнэ гараанаас гарсан ч барианд орох мөчид гацаад байна.
Монгол Улс ардчилсан шинэ Үндсэн хуультайг монгол хүн бүр мэддэг. Гэхдээ тэнд юуг, яаж заасныг мэддэггүй. Улстөрчид л Үндсэн хуулиас иш татдагаас жирийн иргэд бол энэ хуулийн тухай ойлголтгүй. Ямар ч байсан хүн Үндсэн хуулиар эрх эдлэх ёстой. Гэхдээ яг ямар эрхийг яаж эдлэхийгээ тэр бүр мэддэггүй.
Яг энэ үндэслэлээр үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх дараагийн хүн нь Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд Д.Сарангэрэл боллоо. Тэрбээр өчигдөр болсон “Халамжаас хөдөлмөрт” хэлэлцүүлгийн үеэр “Улны айлууд” хэмээн иргэдийг нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээгээр нь ялгаварлан гадуурхав.
МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга болсноосоо хойш нэг л үгийг улиг болтол хэлж яваа. Түүний удаа дараа хэлсэн “Төр аливаа бизнесээс татгалзана. Төр хувийн хэвшлээ дэмжинэ, тэдний бизнестэй өрсөлдөхгүй” гэсэн үгийг улс төр сонирхдог, мэдээ үздэг хүмүүс бараг цээлжилсэн биз.
Тэгвэл эхлээд асуулт, 420 тэрбум төгрөгөөр юу хийв, түгжрэл хэдэн хувиар буурсан вэ? Бодлоор бол, тэрбумаар тоологдох хөрөнгө түгжрэлийг тодорхой хувиар бууруулсан, шийдэл олсон, цаашид үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх шаардлагатай учраас зарцуулах хөрөнгийг нэмсэн байх.
Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн шинэ сайд нарыг томилох тухай УИХ-д танилцуулахдаа “Засгийн газар өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд бүхэлдээ цар тахлын хүндрэлийг даван туулах зорилтын төлөө ажиллалаа. Өнөөдрөөс эдийн засгийг эрчимжүүлэх хоёр дахь багц төлөвлөгөө буюу “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ыг эрчимжүүлэхээр Засгийн газрын бүрэлдэхүүнийг өөрчилж буй”-гаа онцолж байв.
Хэрвээ Монгол Улсын иргэд хэдэн арваараа хүний нутагт оргож зугтаад, ор сураггүй алга болвол үүнд Монголын төр буруутай. Энэ төр засаг иргэнээ зугтагч болтол нь зовоож байна гэсэн үг. Хэн ч эх орноосоо зугтахыг хүсэхгүй. Ажилтай, хангалттай цалин орлоготой, сэтгэл хангалуун байсан бол эх орондоо эзний хувиар сэтгэл амар амьдрахыг хүснэ. Гэвч Монголд тийм боломж байхгүй.
Машин ачилтын дүрэм журам Хуульзүй, дотоод хэргийн сайд, НИТХ, Хотын даргад хамаатай. Тэдний шат дараалан гаргасан тушаал, тогтоол, шийдвэрийн дагуу машин ачилтын 14 компани үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэд нийслэлийн Авто замын хөгжлийн газартай гэрээ байгуулж, тээврийн хэрэгсэл ачиж зөөдөг. Гэхдээ аль хэдийнэ хараа хяналтаас гарч, ямар ч хууль журамгүй улсад ажиллаж буй мэт авирладаг болоод удлаа. Ачилтын төлбөрөөс хэдэн төгрөгийн хувь авахын тулд ачигч залуус хүн алахаас наагуур байна.
Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын ажлаа хийдэггүй хариуцлагагүй байдал иргэдийн эрүүл мэнд, амь насанд заналхийлээд зогсохгүй улсын эдийн засгийг хорлох хэмжээнд хүрчээ. Эмээлтийн махны үйлдвэрийн асуудал өндрөө авсаар эцэстээ махны экспортыг зогсоох хэмжээнд хүргэхийг үгүйсгэх аргагүй байна.
Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамнаас 2021 онд “Өрх бүр хашаандаа нэг мод тарья” аяныг санаачлан хэрэгжүүлжээ. Аяны хүрээнд нийслэлийн төвийн зургаан дүүргийн нийт 100 хороодтай хамтран гэр хорооллын 5000 гаруй айл өрхөд тарьц, суулгац үнэгүй тараасан байна. Ингэхдээ суулгац бүрдээ гэрчилгээ олгож, аянд нэгдэж модоо ургуулсан айл өрхөд урамшуулал олгох тухай ярьж байв.
Эхэнд онцлоход Д.Нацагдоржийн “Миний нутаг” шүлгийг эхлэл болгосон нь зоримог юм. Учир нь 2014 оны намар БНХАУ-н дарга УИХ-ын гишүүдэд хандаж үг хэлэхдээ энэ шүлгийг бас уншсан. Газар нутгийн бүрэн бүтэн байдал, газар зүйн өвөрмөц байршил, түүх, уламжлал, үндэсний үнэт зүйлсийг маань ойлгон хүндэтгэж буй найрсаг сэтгэл энэ нийтлэлээс мэдрэгдэнэ.
Одоогийн байдлаар нийслэлд нийтийн эзэмшлийн болон хувийн буюу компанийн эзэмшлийн нийт 149 усан оргилуур бүртгэлтэй байна. Тэдгээрийн 68 нь хэвийн ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл хотын даргын үүргийг “хэрэгжүүлэх” боломжтой гэсэн үг. Харин 49 оргилуур эвдэрсэн бол 32 нь тоо төдий, аль хэдийнэ ашиглалтаас гарчээ.
Хүрээний бузрыг ухвал далай, далай гэдэгчлэн хуулийнхан Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газар руу өндийвөл хоосон гарахгүй нь тодорхой байна. Иргэдийн эрүүл мэнд, амь насаар дэнчин тавьж авдаг эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийн хөрөнгийг хэрхэн захиран зарцуулж буйд хяналт шалгалт хийх цаг нь болжээ.