Монгол Улс эмэгтэй нь 55, эрэгтэй нь 60 нас хүрэв үү үгүй юу ажлын байрнаас нь шахаж гаргаад хэнд ч хэрэггүй хүн болгоод хаячихдаг. Амьдралынхаа 30-40 жилийг олон хүнтэй ажиллаж өнгөрүүлсэн хүнийг тэтгэвэртээ гарах хугацаа чинь болчихсон гээд шууд гэрт нь “түгжчихдэг”. Гэсэн атлаа “Ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтэд зориулж жил бүр 1.5 тэрбум төгрөг зарцуулдаг” хэмээн салбар яам нь ярьж сууна.
Ирэх өдрүүдэд улс төр ширүүхэн өрнөнө. Энэ долоо хоногт шинэ парламентын анхны намрын чуулган нээлтээ хийх бол зэрэгцээд орон нутгийн сонгуулийн сурталчилгаа ч эхэлнэ. Анхдугаар чуулганаа хуралдуулж тангарагаа өргөн, Засгийн газрын байгуулж, ээлжит бус чуулганаар энэ оны төсөвт тодотгол хийн баталсан шинэ парламент ирэх дөрөв дэх өдөр анхны намрын чуулганаа нээнэ.
2020 оны эхний хагас жил буюу нэгдүгээр сарын 1-ээс зургадугаар сарын 30-ны хооронд “Монголросцветмет”-ийн нийт өр 12.5 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж, 74.1 тэрбум болсон байна. Урт хугацааны өр төлбөр нь 11.2 тэрбум хэвээрээ, харин богино хугацааны өр төлбөр нь 50.3 тэрбум байснаа 62.9 тэрбум төгрөг болж өссөн байна.
Энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд өрсөлдөхөөр улсын хэмжээнд нийт 17100 орчим нэр дэвшигч бүртгүүлжээ. Үүнээс 310 нь бие даан өрсөлдөх юм байна. Аймаг, нийслэл, дүүрэгт нэр дэвшигчдийн зарим нь сонгогчдодоо танил бус. Тэр байтугай, хэдэнтээ сонгогдсон төлөөлөгчид ч сонгогч, иргэддээ тодроогүй байдаг. Ямартай ч сонгогчид намыг эвсэл хүнийг харах эсэхээс энэ удаагийн орон нутгийн сонгуулийн үр дүн хамаарах биз ээ.
МАН-ын уламжлалаар бол НИТХ-д нэр дэвшигчид “төв нам”-ын бодлогоор намын дарга, генсек, Удирдах зөвлөлийн саналаар тодордог байв. Энэ уламжлал алдагдсан. Өөрөөр хэлбэл, 2017 онд Су.Батболдоос Нийслэлийн МАН-ыг “булааж” авахад нэгдэж, хамтраад байсан Д.Амарбаясгалан, Д.Сумьяабазар хоёр МАН-ын 2020 оны их ялалтын дараа салж “нүүсэн” нь энэ юм. “...Улс төрд мөнхийн нөхөрлөл гэж байдаггүй, эрх ашиг л гэж бий” гэдэг энэ бөлгөө. эгэнт ийм дээрээ тулсан МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалан НИТХ, дүүргүүдийн ИТХ-ын сонгуульд зориулж Нийслэлийн МАН-даа төдийлэн дэмжлэг үзүүлэхгүй байгаа аж.
2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн оршил аль хэдийнэ эхлээд байна. Ирэх оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль нэлээд онцлогтой болно. Эрх баригчид өнгөрсөн онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Ингэхдээ Ерөнхийлөгчийн үйл ажиллагаатай холбоотой хэд хэдэн заалтыг нэмж оруулсан байдаг.
Үүнийг дэлхий “Монгол Улс монгол бичгийнхээ төлөө, ӨМӨЗО-д болж буй асуудлаар дахин өөрөө байр суурь илэрхийлэхгүй юм байна” гэдгийг ойлгочихлоо. Нэг үгээр “...Монгол Улс Бээжинг дэмжинэ” л гэчихэв.
Нийтийн эрх ашиг нэг хүний эрх мэдлийн өмнө сөхөрдөг. Төрд данстай, түүхийн гэрч болсон газрыг дарга нар нь өмчлөөд авчихдаг ичих нүүргүй, этикгүй үйлдэл зөвхөн манай дарга нараас л гарах биз. Хотын удирдлагууд иргэдийнхээ амарч зугаалдаг, их жанжныхаа хөшөө дурсгал бүхий газрыг ухаж төнхөж эхэлсэнд Хан-Уул дүүргийн “Академи” хотхоны оршин суугчид ийнхүү арга мухардаж суугаа юм.
Намрын сэрүүн орж, бороотой өдрүүд үргэлжилж байна, Улаанбаатарт. Өнөөдрөөс орон сууцны айл өрхүүдийн дулаан, халаалтыг өгнө. Харин гэр хорооллын иргэд шахмал түлшний эрэлд гарч байгаа сурагтай. Учир нь өнгөрсөн жил шахмал түлшийг долоо хоног тутам тодорхой хязгаартай олгосноос зарим гэр хорооллын өрх зутруухан өвөлжсөн талаар гомдол гарч байсан. Тэгээд ч түүхий нүүрсийг тонн тонноор нь авч, өвлийн бэлтгэлээ базаадаг гэр хорооллынхонд долоо хоногийн нормтой, таван шуудай шахмал түлш байшингийн дулааныг алдагдуулж, өрхийн эдийн засагт ч зарлагатай байгаа талаар шүүмжлэл гарсаар ирсэн. Нийслэлд өнгөрсөн жил агаарын бохирдол буурсан ч гэр хорооллынхон жиндүү өвөлжсөн нь үнэн.
Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх бол их аятайхан харизмтай хүн. Тэр нь улс төрийн ийм өндөрлөгт хүргэсэн гэхэд болно. Эршүүд, цохилттой яриатай. Тэр яриа нь олонд таалагддаг. Тиймээс огцорсон Засгийн газрын Шадар сайдаас шинэ Засгийн газрын Ерөнхий сайд, улмаар МАН-ын дарга болж чадсан хэрэг л дээ.
Сүүлийн хэдэн сонгууль МАН-ын хувьд генсек Д.Амарбаясгалангүйгээр явахаа больсон. Д.Амарбаясгалан УИХ, Орон нутгийн сонгуулиудаар намынхаа байрнаас ч гаралгүй шахам ажилладаг. Бас сонгуулиас нэлээд өмнө бэлтгэлээ базаачихдаг гэдэг. Тэгтэл энэ Орон нутгийн сонгуулиар Д.Амарбаясгалан Тусгаар тогтнолын ордноороо ч үзэгдэхгүй байгаа гэж байна.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх 2020 оны 09 дүгээр сарын 07-ны өдөр сүр жавхлантайгаар бараа бологсодын хамт Гадаад хэргийн яам дээр ажилалаа. Яамны үйл ажиллагаатай танилцах зуураа нэг минут гаруйн хугацаанд үргэлжилсэн сүржин тунхаглал хийсэн нь олон түмний анхаарлыг ихээр татав.
Эм тариа өвчинг нь намдаахаа больж эмчилгээгүй болсон олон мянган хүнийг эмчилж, амьдралын сайхныг мэдрэх өдөр хоногийг бэлэглэдэг Монголд төдийгүй анагаах чадвараараа дэлхийд тэргүүлдэг хамгийн эртний түүхтэй рашаан сувилал бол “Шаргалжуут” юм. Түүнчлэн өвчиндөө шаналсан олон мянган ахмад настан төдийгүй тархины саажилттай хүүхдүүдийг эмчлээд зогсохгүй, 64 зүйлийн өвчнийг анагаах 108 төрлийн 300 гаруй рашаан булаг урсдаг цорын ганц сувилал билээ. Гэтэл тус сувиллын газарт санаархсан орон нутгийн хэсэг удирдлагуудын шунал 2013 оноос цухалзаж, улмаар энэ асуудал саяхан дахин сөхөгдөж олон янзын шалтаг гарган сувиллыг хаалгаа барихад хүргэжээ. Энэ асуудлыг холбогдох хүмүүсээс нь тодруулахаар бид Улаанбаатар хотоос 650 километрт орших Баянхонгор аймгийн “Шаргалжуут” халуун рашааны орд газрыг зорилоо.
Монгол Улс Дээд шүүхэд бүртгэлтэй 34 улс төрийн намтай. Үүнээс 2020 оны УИХ-ын ээлжит сонгуульд 15 нам, дөрвөн эсвэл, 160 гаруй бие даагч, нийт 660 нэр дэвшигч оролцсон. Сонгуулийн өмнө нийгмийн уур амьсгал “60 тэрбум”, ЖДҮ, концесс, тендерийн наймаагаар мөнгө хүүлж, ард түмнээ туйлдуулсан Ардын намыг сонгохгүй. МАНАН-г халж нар мандуулах сонголтыг хийнэ гэцгээж байв. Гэтэл сонгуулийн дүн гарахад МАН УИХ-д 62 суудал авч, АН 11, бие даагч нэг, “Та бидний эвсэл” , “Зөв хүн электорат” эвслээс тус бүр нэг суудал авсан. Сонгуулийн үр дүнг том зургаар харвал МАН ердөө 30 гаруйхан хувийн саналаар төр, засгийн эрхийг барих боломжийг өөртөө төвлөрүүлсэн.
Ойворгон, омголон, хүлээдэггүй, хүлцдэггүй жолооч нар зам дээр олон л таардаг. Жолооны ард суусан л бол “Эхлээд та, дараа нь би” гэдэг бичигдээгүй дүрэм, батлаагүй хүндлэлийг баримтлахыг үргэлж хичээж хариуцлагатай, анхааралтай зорчихыг хэн бүхэнд үүгээр сануулъя. Дүрмээ мөрдөөгүй даанч яаруу ганцхан үйлдэл таныг харамсаад ч баршгүй хагацал, хэцүү бүхэнтэй нүүр тулгах вий...
Ийм олон шалгааны улмаас “...Та, Си Жиньпинтэй нэг яриадахаач” гэж Ерөнхийлөгч Х.Баттулга таныг уриалъя.
“Монгол Улсын Их Хурал бол төрийн эрх барих дээд байгууллага. Тиймээс хууль тогтоох эрх мэдлийг хадгалдаг. Байнгын ажиллагаатай парламентыг нэг танхимтай, далан зургаан гишүүнтэй байхаар 1992 оны үндсэн хуулиар хуульчлан баталжээ. УИХ хуулийн төсөл боловсруулах, хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үйл ажиллагаагаа байнгын хороодоор дамжуулан хэрэгжүүлдэг бол парламентад суудалтай намууд бүлэг, зөвлөл байгуулан ажилладаг.
Орон нутгийн сонгуулийн санал хураалт болоход ердөө сар хагасын хугацаа үлдлээ. Хэдхэн хоногийн дараа намуудаас нэр дэвшигчид тодорч, сонгуулийн ажил албан ёсоор эхэлчихнэ.
УИХ-ын найм дахь удаагийн ээлжит сонгуулийн дүнд бүрэлдсэн парламент ээлжит бусаар чуулж, эрхэм гишүүд хэн нь хэн бэ гэдгээ харуулж эхлэв. Юуны өмнө живхтэй гишүүдийн жигтэй авир сонгогчдын чихийг дэлдийлгэж, нүдийг бүлтийлгэж байна.
“Хүннү Эйр” ХХК-ийн Техник, үйлчилгээ, инженерингийн албаны механикч 2019 оны аравдугаар сарын 14-наас 15-нд шилжих шөнийн ээлжинд ажиллаж байхдаа өндрөөс буюу онгоцны далавчнаас унаж бэртсэн. Тодруулбал, тус компанийн “Embraer-190” агаарын хөлгийн далавч буюу хэвтээ тэнцвэржүүлэгчийг хучиж байсан механикч 23 настай О.Мэргэншагай онгоцны далавчнаас унаж тархиндаа хүнд гэмтэл авсан билээ. Өнөөдөр тэрбээр хөдөлмөрийн чадвараа 100 хувь алдаж, хэвтрийн дэглэмтэй амьдарч байна.